Andrea Marcolongo

" Fin mai 2022, j'ai acheté, dans un magasin parisien spécialisé dans les randonnées en montagne, un lit de camp, un sac de couchage et une lampe torche. Le lendemain, j'ai installé mon équipement d'alpiniste sur le sol froid du musée de l'Acropole à Athènes pour y passer une nuit de lune décroissante, entièrement seule. Comment arriverez-vous à dormir avec tous ces yeux de marbre qui vous fixent ? m'avait-on prévenue. Mais c'est une nuit dans un musée vide que je m'apprêtais à passer devant l'Acropole. A Athènes, il ne reste que des miettes : un pied de déesse, la main de Zeus, la tête d'un cheval. Nous avons tous dérobé quelque chose à la Grèce : ses idées, à partir desquelles nous avons forgé nos racines occidentales. Les marbres du Parthénon, arrachés à la pioche et envoyés en Angleterre par Lord Elgin au début du XIXe siècle. Dans ce vol collectif, je ne suis qu'un imposteur parmi d'autres : je ne suis pas grecque, je ne parle pas le grec moderne, et pourtant j'ai bâti ma vie et mon écriture sur ce vol. Ce soir, ce privilège sans précédent dans l'histoire du musée m'a pourtant été accordé, à moi, qui n'ai ni Homère ni Platon dans mon sac, mais la biographie de Lord Elgin. " A. M. Traduit de l'italien par Béatrice Robert-Boissier

Notre langage est devenu faible, accablé de néologismes et rongé par l'à-peu-près. En un mot : pauvre. Comment sortir du chaos de l'approximation ? Comment nous réapproprier nos mots ? Songez que la plus simple marguerite contient en elle une perle, un rayon de lune et l'histoire d'un amour rarissime ; ou que le secret des confins, inaccessibles et inquiétants, est en réalité d'accueillir l'autre avec confiance. A travers 99 mots, Andrea Marcolongo dessine un atlas étymologique et nous montre comment et pourquoi leur histoire est une boussole précieuse pour qui voudra bien s'en munir. Et si notre instinct de la langue et l'amour des étymologies donnaient le pouvoir de changer le monde ? Remarques érudites, intuitions intimes et nombre de subtiles fulgurances, l'écriture d'Andrea Marcolongo possède cette faculté de faire scintiller les mots. Roger-Pol Droit, Le Monde des livres. Etymologies a quelque chose de socratique : l'ouvrage éveille l'esprit. Robert Maggiori, Libération. Traduit de l'anglais (Etats-Unis) par Béatrice Robert-Boissier.

Lucid, compelling, enlightening“Marcolongo is today’s Montaigne.”—André Aciman, author of Call Me by Your Name“Shows how languages gives us new ways of seeing and understanding the world."—The Guardian“Marcolongo uses the secrets of the Ancient Greek language to illuminate a new way of perceiving the world.”—Refinery29From the international bestselling author of The Ingenious Language, a fascinating portrait of antiquity's most misunderstood, complex, and surprisingly modern hero. In times of peace and prosperity, it's natural to turn to Homer to learn about life's joys and passions; to experience the thrill and terror of war; to look for adventure in distant lands. But what about when things go wrong? What do we do when we find ourselves at the centre of one of the great upheavals of history? Then, writes Andrea Marcolongo, it's time to set the Iliad and the Odyssey aside, and call upon Aeneas. In her fresh, nuanced portrayal, Aeneas emerges as a multiform, deeply human hero, one who feels close to us in his vulnerability and capacity for empathy. His journey from the ruins of Troy to the shores of Italy holds many lessons for our present—chief among them that, even when all seems lost, through resilience and hope we can usher a new beginning.

Κι αν δοκιµάζαµε για µία φορά να «τρέξουµε όπως έτρεχαν οι αρχαίοι Έλληνες»; Είτε αγαπάµε το τρέξιµο είτε όχι, ένα πράγµα είναι βέβαιο. Όλα έχουν αλλάξει από την εποχή του Φειδιππίδη µέχρι σήµερα –η τεχνολογία, η πολιτική, η επιστήµη, ο πόλεµος, ο τρόπος που γράφουµε, που ταξιδεύουµε, ακόµα και το κλίµα–, όµως δύο πράγµατα δεν έχουν αλλάξει: οι µύες µας κι αυτά τα καταραµένα 41,8 χιλιόµετρα που χωρίζουν τον Μαραθώνα από την Ακρόπολη της Αθήνας. Ακριβώς αυτά που προτίθεµαι να τρέξω. Γιατί τρέχουµε; Γιατί τόσο λαχάνιασµα, τόση κούραση; Τι λέει για µας αυτή η συνεχής προσπάθεια να χτίσουµε ένα µυώδες σώµα, µε κόπο και ιδρώτα; Γι’ άλλη µια φορά πρέπει να γυρίσουµε πίσω στον χρόνο, στους αρχαίους Έλληνες, τους πρώτους που αναρωτήθηκαν γιατί δοκιµάζουµε τον εαυτό µας και αναµετριόµαστε µε τους άλλους. Το περίφηµο ρητό νοῦς ὑγιὴς ἐν σώµατι ὑγιεῖ συνοψίζει τη σηµασία που απέδιδαν οι αρχαίοι σε αυτές τις δοκιµασίες, γι’ αυτό και η περίοδος των Ολυµπιακών αγώνων ήταν η µόνη κατά την οποία έπαυαν όλες οι εχθροπραξίες. Η Αντρέα Μαρκολόνγκο, έχοντας περάσει χρόνια µέσα σε βιβλία και γραµµατικές, µελετώντας «πώς σκέφτονταν οι Έλληνες», άρχισε να προπονείται δοκιµάζοντας και «να τρέξει όπως έτρεχαν οι Έλληνες». Το έκανε χρησιµοποιώντας ως εργαλείο το πρώτο εγχειρίδιο για τον αθλητισµό που γράφτηκε ποτέ, το De arte gymnastica (Περὶ γυµναστικῆς) του φιλοσόφου Φιλόστρατου. Για να φτάσει τελικά στην τρελή απόφαση: να τρέξει την κλασική διαδροµή του µαραθωνίου, από τον Μαραθώνα ως την Αθήνα, όπως έτρεξε πριν από δυόµισι χιλιάδες χρόνια ο Φειδιππίδης, προτού κραυγάσει «Νενικήκαµεν» και πέσει ξέπνοος στο έδαφος.

Το ξέρουµε όλοι: η πρώτη αντίδραση µπροστά σ’ ένα αρχαίο κείµενο κυµαίνεται ανάµεσα στην παράλυση και στον γνήσιο τρόµο. Επέλεξα εννέα λόγους για ν’ αγαπήσω και να µιλήσω γι’ αυτό που η ελληνική γλώσσα είναι σε θέση να λέει µε τρόπο µοναδικό, ξεχωριστό, διαφορετικό από κάθε άλλη γλώσσα - και ναι, για να διαλύσω τους φόβους σας, µετατρέποντάς τους ενδεχοµένως σε πάθος. Πάνω απ’ όλα αυτό το βιβλίο µιλάει γι’ αγάπη: η αρχαία ελληνική γλώσσα ήταν η πιο µακροχρόνια και πιο ωραία ιστορία της ζωής µου. Δεν έχει σηµασία αν ξέρετε αρχαία ελληνικά ή όχι. Αν ναι, θα σας αποκαλύψω ιδιαιτερότητες για τις οποίες κανείς δε σας µίλησε στο λύκειο, ενώ σας βασάνιζαν µε καταλήξεις ονοµάτων και παραδείγµατα. Αν όχι, τόσο το καλύτερο. Η περιέργειά σας θα είναι η λευκή σελίδα που θα γεµίσετε. Με δυο λόγια, η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι ένας τρόπος να βλέπεις τον κόσµο, ένας τρόπος, ειδικά σήµερα, χρήσιµος και µεγαλοφυής. Δεν προβλέπονται εξετάσεις ούτε διαγωνίσµατα στην τάξη: αν, στο τέλος της ανάγνωσης, έχω καταφέρει να σας παρασύρω και ν’ απαντήσω σε ερωτήσεις που δεν είχατε θέσει ποτέ στον εαυτό σας, αν τελικά καταλάβετε τον λόγο τόσων ωρών µελέτης, τότε θα έχω πετύχει τον στόχο µου. Α.Μ.

Η Αινειάδα δεν είναι ένα έργο για καιρούς ειρήνης. Οι στίχοι της δεν µοιάζουν «επίκαιροι» όταν όλα πηγαίνουν καλά. Το άσµα του Αινεία προορίζεται για τη στιγµή που βιώνουµε την επείγουσα ανάγκη να προσανατολιστούµε σε ένα µετά που µας σαστίζει επειδή ακριβώς είναι ολότελα διαφορετικό από το πριν, όπου ζούσαµε πάντα. Ο Αινείας αφήνει πίσω τα ερείπια της πατρίδας του και περιπλανιέται στον κόσµο κουβαλώντας στις πλάτες του γέρους και µικρά παιδιά. Γυρεύει να βρει έναν καινούριο τόπο, όπου θα δοκιµάσει να κάνει ένα νέο ξεκίνηµα. Είναι ο νικηµένος άνθρωπος, αυτός που δεν έχει πια τίποτα πέρα από τα πιο πολύτιµα όπλα, τη δύναµη ν’ αντιστέκεται και τη δύναµη να ελπίζει. Είναι ο σύγχρονος άνθρωπος. Για να το πούµε µε όρους µετεωρολογίας: η Αινειάδα είναι το ανάγνωσµα που συνιστάται θερµά όταν βρισκόµαστε στη µέση µιας καταιγίδας, και µάλιστα χωρίς οµπρέλα. Εξάλλου, από την πρώτη στιγµή έτσι ήταν. Ο Βιργίλιος έγραφε για τον κάµατο του Αινεία και στο µεταξύ προσπαθούσε να παραµείνει σταθερός όπως µπορούσε µέσα σ’ ένα ιστορικό κλίµα όπου η Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία σήκωνε υπεροπτικά το κεφάλι µέσα από τα ερείπια της Δηµοκρατίας. Η Αινειάδα αρχίζει στα ερείπια της Τροίας – και άλλο δεν κάνει από το να γκρεµίζει αυτό που πιστεύουµε ότι θέλουµε και ότι νιώθουµε, ενώ είµαστε καθισµένοι πάνω στα δικά µας ερείπια. Τον φόβο πάνω απ’ όλα.

Ο Ιάσονας είναι παιδί ακόµα όταν, άπειρος στη θάλασσα όσο και στη ζωή, µαζί µε τους Αργοναύτες συντρόφους του σαλπάρει µε το καράβι τους, την Αργώ, το πρώτο που κατασκευάστηκε ποτέ από ανθρώπινα χέρια, προς τη µακρινή Κολχίδα αναζητώντας το θρυλικό χρυσόµαλλο δέρας. Για να επιστρέψει, αργότερα, µε τη Μήδεια στην Ελλάδα, µέσα στον φόβο, στους πειρασµούς και στις παγίδες που κρύβει ένα µακρύ ταξίδι στο ανοιχτό πέλαγος. Η ιστορία που αφηγείται ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα Αργοναυτικά και που η Αντρέα Μαρκολόνγκο ζωντανεύει στις σελίδες που ακολουθούν είναι η οικουµενική και πάντα επίκαιρη ιστορία της ευαίσθητης µετάβασης στην ενήλικη ζωή ενός αγοριού κι ενός κοριτσιού, τα οποία βρίσκουν το "µέτρο του ηρωισµού" µέσα από το ταξίδι και την αγάπη. Είναι επίσης η αφήγηση της δύσκολης τέχνης του αποχωρισµού, καθώς εγκαταλείπουν τη στεριά και διασχίζουν το σύνορο που όλοι καλούµαστε να διαβούµε κάθε φορά που κάτι σπουδαίο µάςσυµβαίνει και µας αλλάζει για πάντα. Για να ωριµάσουµε, ανεξάρτητα απ’ τα χρόνια που κουβαλάµε στην πλάτη.