Μυθιστόρημα

Είµαι ο Σωτηράκος. Πριν κλείσω τα δώδεκα, οι «κακοί» έκαψαν το χωριό µου, σκιαγραφώντας µε στάχτη και κάρβουνο τον ξεριζωµό. Μου κατασπάραξαν το παιδικό χαµόγελο, τη σαµαρίτσα µου, τον ονειρεµένο έρωτα και µ' έσπρωξαν στην ξενιτιά, στο έλεος της µοίρας. Το µόνο που δεν µου άρπαξαν είναι η φλογέρα − κρυµµένη βαθιά στο σακούλι. Αχ αυτή η φλογέρα! Με τους πονεµένους ήχους και τις µελωδίες, µε έκανε, ως κύριο Ντήµα πια, να έχω νέες ρίζες, ιδιαίτερο ξύλωµα και φλοιό. Εγώ, η ξεριζωµένη ηπειρώτικη βαλανιδιά, µε το σκοτεινό φορτίο στην καρδιά, άλλαξα σε δέντρο µε τις πιο θρεπτικές ουσίες: ευτυχία, καλοτυχία, ευηµερία… Μόνο η καταγωγή έµεινε ίδια. Κι έδωσα όρκο, κανείς, ούτε νεκρός, να τη στερηθεί. Κανενός η µοίρα να είναι… Χωρίς καταγωγή.

Πάνω σε έναν καβγά με τη μητέρα του, ο 23χρονος Διονύσης αυτοπυροβολείται. Επιζεί, αλλά το μισό του πρόσωπο έχει διαλυθεί. Θα ζήσει στη σκιά, χωρίς μύτη, στόμα, μάγουλα, με μόνη συντροφιά τους γονείς του. Δυσκολεύεται να φάει και να μιλήσει και για αρκετό καιρό ζει μέσα στα σόσιαλ μίντια, κρυμμένος πίσω από την οθόνη του υπολογιστή του. Ώσπου ένα βράδυ τον βρίσκει η ελπίδα, μια γιατρός τού στέλνει υλικό για την εγχείρηση που θα τον σώσει — μεταμόσχευση προσώπου. Μπορεί όμως το πρόσωπο ενός άλλου να σου δώσει πίσω τα χαμένα χρόνια;

Χωρίς πυξίδα, με έλλειψη προσανατολισμού, με συνεχείς διαμάχες ανάμεσα στον κατακερματισμό και τη συνοχή – αυτή είναι η καθημερινότητα του μικρόκοσμου μιας αριστερής εφημερίδας. Στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα η Ευρώπη είναι σε νευρικό κλονισμό. Η οικονομική κρίση, η πανδημία, οι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα ελληνοτουρκικά, το μεταναστευτικό, όλα αυτά επηρεάζουν τις ανθρώπινες και συναδελφικές σχέσεις του μοναχικού Μορφίδη, της δραστήριας Νίκης, του παλαιοκομματικού Μπάρκα, του ισορροπιστή Πάλλη, του αντιεξουσιαστή Θοδωρή, του ανήσυχου Ανδρέα. Οι ίδιοι μέσα από τις σχέσεις τους εξελίσσονται και αναμορφώνονται. Σε αυτή την ταραγμένη περίοδο, περνώντας μέσα από προσωπικές ανατροπές και ζώντας στα απόνερα των πολιτικών ανακατατάξεων, οι ήρωες του βιβλίου ασυναίσθητα μεταπλάθονται και γλυκόπικρα ωριμάζουν. Η Νίκη άδειαζε το πλυντήριο πιάτων και έβλεπε τώρα πεντακάθαρα ότι από τα φοιτητικά της χρόνια οι παρέες της περνούσαν μέσα απ’ το πρίσμα της πολιτικής. Αφού τα πάντα είναι πολιτική, πώς αλλιώς να γίνει, αναρωτιόταν βάζοντας τα μαχαιροπίρουνα στη θέση τους. Θέλει και ρώτημα; Μπορείς να κάνεις χωριό με ανθρώπους που έχουν συμπεριφορά αποκλίνουσα απ’ τη δική σου σε θεμελιώδη ζητήματα – στην κοινωνική ηθική, την οργάνωση της κοινωνίας, της χώρας, στην αγωγή του πολίτη; Δεν γίνεται! Παρέα κάνεις με πολλούς, αλλά η φιλία είναι άλλο πράγμα. Φιλία σημαίνει δέσμευση, αφοσίωση, έγνοια, η φιλία σού προσφέρει μια ψυχική παρηγοριά, μια διανοητική εγρήγορση, μια συναισθηματική πληρότητα. Και οι φίλοι ξεκινούν από τις ίδιες βάσεις και χτίζουν μαζί τη σκέψη τους, συμπληρώνοντας ή και προκαλώντας ο ένας τον άλλο.

Τίποτε πια δε μου προξενούσε έκπληξη: τα ονόματα των δικών του τα ξεστόμιζε λες και ήταν παλιοί μου φίλοι, ανακάτευε χώρες, κινήματα και καπνιστές ρέγγες με την ίδια ευκολία που περνούσε από το ένα τσιγάρο στο άλλο -χωρίς να αφήνει περιθώρια για ερωτήσεις- και έσμιγε στην ίδια ιστορία το ροκφόρ με τον εξπρεσιονισμό, τον καπνιστό σολωμό με τον Μπακούνιν, το μπωζολέ με την τριλογία του Τσίρκα, και την Πάτμο με το Γκούμπιο. Στα μεσοδιαστήματα βέβαια κατέβαζε τις γουλιές του - περιεκτικότητα σε αλκοόλ σαράντα τοίς εκατό κατ ελάχιστον.

 Η Νίκι Ίτον είναι μια ανεξάρτητη τριαντάχρονη γυναίκα στη γεμάτη ζωή της οποίας ο ρόλος της κόρης δεν έχει θέση. Ο ξαφνικός χαμός της μητέρας της όμως θα σηματοδοτήσει την αρχή μιας ριζικής αλλαγής του εαυτού της μέσα από την προσπάθεια της να συμφιλιωθεί με την απώλεια. Η βασανιστική αυτή πορεία, που θα διαρκέσει έναν χρόνο, εκτός από το μούδιασμα, τη θλίψη και το πένθος, της επιφυλάσσει ένα συγκλονιστικό μάθημα αγάπης και, τελικά, την κατάκτηση της ωριμότητας.

Ένα παραθαλάσσιο χωριό της Βρετάνης. Σπίτια ταπεινά, κακοτράχαλη γη, ζωή σκληρή και δύσκολη. Κάθε χρόνο, την άνοιξη, οι άντρες φεύγουν για να ψαρέψουν στις αφιλόξενες θάλασσες της Ισλανδίας, αφήνοντας πίσω τους μανάδες, γυναίκες, κόρες, αγαπημένες. Πολλοί δεν ξαναγυρίζουν το φθινόπωρο· στο κοιμητήριο του χωριού προστίθενται μερικές ακόμη επιτοίχιες πλάκες που μνημονεύουν τους πνιγμένους. Σ' αυτό τον τόπο, που η θάλασσα τον τρέφει αλλά και τον αντιμάχεται, που τον μαστιγώνουν οι άνεμοι και τον γονατίζει το πένθος, γεννιέται ένας παθιασμένος έρωτας ανάμεσα στη Γκωντ, την όμορφη κόρη ενός ψαρά που έχει πλουτίσει, και τον ωραίο και υπεροπτικό Γιαν, τον "ψαρά της Ισλανδίας". Θα τους χαριστεί άραγε η ευτυχία που τόσο προσδοκούν; Ή θα διεκδικήσει η θάλασσα, "η σύζυγος του τάφου", τον όμορφο Γιάν; Γραμμένο με απλότητα και λυρισμό, με εθνογραφική ματιά και βαθιά συμπάθεια για τους ταπεινούς ψαράδες της Βρετάνης και τις χαροκαμένες γυναίκες τους, ο "Ψαράς της Ισλανδίας" είναι το σημαντικότερο μυθιστόρημα του συγγραφέα-ταξιδευτή Πιερ Λοτί.

Ας σκεφτούμε ένα ευρύχωρο σπίτι με άπειρα μικροπράγματα αλλά χωρίς καθόλου ζωή. Αίφνης προβάλλει ένα θηλυκό πρόσωπο. Αυτή είναι η Ελίζα, μια ορφανή κοπέλα, περικυκλωμένη από επικές αφηγήσεις με ήρωες και δεσποσύνες. Αποφασισμένη να αποτυπώσει την ιστορία της οικογένειάς της, η Ελίζα ανυψώνει σε μυθικές διαστάσεις τη μητέρα της Άννα, τον πατέρα της Φραντσέσκο, τον ξάδελφο Εντοάρντο και τη Ροζάρια, μια ανοιχτόψυχη πόρνη. Αυτά τα πλάσματα, από αδιάφορα έως κακόμοιρα, μεταμορφώνονται σε αληθινούς ανθρώπινους χαρακτήρες που βιώνουν ένα σωρό αλλόκοτες περιπέτειες. Το αποτέλεσμα; Μια εν δυνάμει ηθογραφική κωμωδία μετουσιώνεται εν τέλει σε μεγαλοπρεπέστατη τραγωδία. Η Ελίζα, η γυναίκα με τις μακριές κοτσίδες και τη χλωμή όψη, η καταφρονεμένη κόρη, έχει κληρονομήσει ένα αίνιγμα από τους γονείς της. Σε αυτό έρχονται να προστεθούν ο φόβος και η ματαίωση που κατασκευάζουν οι παθιασμένοι έρωτες, οι δυστυχισμένοι γάμοι, τα εξώγαμα παιδιά. Προκειμένου να κατανοήσει αυτή την τρέλα, η Ελίζα επιστρατεύει τη μνήμη και τη φαντασία της. Έπειτα γράφει και μας μεταφέρει σε μια πόλη του ιταλικού Νότου στις αρχές του 20ού αιώνα, σε έναν τόπο και μια εποχή όπου η ελευθερία των γυναικών ήταν στα χέρια των ανδρών, συζύγων ή εραστών. Το Ψέμα και μάγια (1948), αυτό το ανησυχαστικό μυθιστόρημα, ακολουθεί τα πρότυπα μιας λογοτεχνικής παράδοσης που από τον Σταντάλ και τον Τολστόι φτάνει μέχρι τον Προυστ, καθρεφτίζοντας την πραγματικότητα μιας ολόκληρης κοινωνίας. Η Έλσα Μοράντε χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερη, σαγηνευτική γλώσσα, όπου η πρόφαση του υπαινιγμού και του παιχνιδιού δεν είναι παρά ένα είδος συστολής για να υπερασπιστεί τον μύχιο χαρακτήρα μιας μοναδικής, αλησμόνητης εξομολόγησης.

Aμνήμων Οδυσσέας ανασύρει εικόνες από τα ταξίδια του στη χώρα των γυναικών. Έλληνας φοιτητής στο Λονδίνο ταλαιπωρεί και ταλαιπωρείται, ως ζωντανό αντίγραφο άστρου της ποπ. Ένα νησί παγιδεύει τους καλοκαιρινούς επισκέπτες στην ενεργειακή σκοτεινιά του. Παππούς κι εγγονός αντιμέτωποι με τον ίδιο πόθο. Ο έρωτας ως νόμισμα πληρωμής της πιο αδιανόητης χάρης. Ένας τερατώδης μάρτυρας παραμονεύει στις γωνιές της οικιακής ζωής. Ένα παιδί-θαύμα δίνει χρησμούς από την άλλη όχθη. Διηγήματα για το σκοτάδι και το φως· για το σώμα και το βλέμμα· για τους αντικατοπτρισμούς που ονομάζουμε "ταυτότητα". Συναντήσεις με την ομορφιά, τη μνήμη και την ασκήμια που εμπνέει σε βαγόνια μετρό και καθίσματα λεωφορείων. Ιστορίες που κρύβουν παιγνιωδώς τ' όνομά τους μέχρι το τέλος.

«Ο Βαθύς Νότος μπορεί να είναι ράκος, τουλάχιστον όμως ξέρει να ουρλιάζει». O Μπάρι Χάνα συγκαταλέγεται στους κορυφαίους και πλέον ιδιόρρυθμους δεξιοτέχνες του αμερικανικού διηγήματος. Από την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα, υποχρέωσε τον κόσμο της λογοτεχνίας να παρακολουθεί τη γραφή του με αμείωτη προσήλωση. Η απώλειά του θεωρήθηκε αναντικατάστατη. Με το ατίθασο, αστραφτερό ύφος του και το μοναδικό, διαπεραστικό του βλέμμα, δημιούργησε μια νέα μυθοπλαστική επικράτεια, όπου οι άντρες, οι γυναίκες, η θρησκεία, η λαγνεία, οι διαστροφές, οι εξαρτήσεις, τα καλά παιδιά, τα κακά παιδιά, η βία, τα όπλα, τα αυτοκίνητα, η φύση, τα ζώα, το ψάρεμα, οι φασαρίες, οι εμπρησμοί, ο σκληρός ρεαλισμός, ο τρυφερός σουρεαλισμός, η μουσική, το παρελθόν και το παρόν, όλα αυτά και ακόμα περισσότερα, συγχωνεύονται και εκρήγνυνται σε ανεπανάληπτους συνδυασμούς. Οι έκτυποι χαρακτήρες του Χάνα κινούνται σε ένα φασματικό μεταίχμιο, ανάμεσα στο τραγικό πάθος και στη μαύρη κωμωδία, είναι άνθρωποι που φλέγονται από φυλετικές αγωνίες, σεξουαλικές επιθυμίες και υπαρξιακές συγκρούσεις, άνθρωποι που τριγυρνούν ανεξέλεγκτα στοιχειωμένοι από τα φαντάσματα της Ιστορίας αλλά και τους δαίμονες του έρωτα, της μοναξιάς και της ίδιας της αφήγησης. «Ο πιο τρελός συγγραφέας στις ΗΠΑ». Τρούμαν Καπότε «Υπέροχος, όπως ο Μαρκ Τουέιν, ο Γουίλιαμ Φώκνερ και η Φλάνερι Ο’ Κόνορ είναι υπέροχοι, όταν δημιουργούν στους μεγάλους δρόμους της άγριας και ανελέητης κωμωδίας του αμερικανικού Νότου». Φίλιπ Ροθ «Ένας διάττοντας αστέρας. Ο Μπάρι Χάνα είχε τον δικό του τρόπο να κάνει τις προτάσεις να φαίνονται γενναιόδωρες και απρόβλεπτες, και την ίδια στιγμή να διατηρούν το θαυμάσιο νόημά τους, γεγονός που για τον αναγνώστη είναι συναρπαστικό. Ποτέ δεν ήξερες τι θα πει και τι σε περιμένει παρακάτω. Έδειχνε όμως να ελέγχει πλήρως τη φόρμα του διηγήματος και του μυθιστορήματος, ενώ παράλληλα τα κείμενά του έμοιαζαν ολοκαίνουρια και πρωτότυπα». Ρίτσαρντ Φορντ «Οι φράσεις του αναζωογονούν και μεθούν τους αναγνώστες. Ήταν ένας αυθεντικός παραμυθάς, είχε μια ματιά εκλεπτυσμένη και εκπαιδευμένη να πιάνει το παράδοξο και το εξωφρενικό, εκφράζοντάς τα με την εκστατική ευγλωττία ενός Ραμπελέ. Αυτά τα διηγήματα συνιστούν έναν πραγματικό θρίαμβο, είναι άψογα, κάθε σελίδα τους μια μαινόμενη απόλαυση». The New York Times Book Review

Τα σπίτια τους έχουν πολλά μικρά δωμάτια, ένα για τον καθένα, με κρεβάτι και παράθυρο κι ένα μικρό κουτί στον τοίχο που το λένε «ντουλάπα». Στη μέση του σπιτιού υπάρχει μια αλάνα που λέγεται «σαλόνι» κι εκεί δεν κοιμάται κανείς. Για να βγεις κάτω στον δρόμο, έχει κάτι ψηλές και βαρετές σκάλες – ή πρέπει να μπεις σε κείνο το τρομακτικό κουτί που λέγεται «ασανσέρ». Και φυσικά αν σε πετύχει ο γείτονας στο ασανσέρ γίνεται φασαρία επειδή είσαι σκυλί και δεν επιτρέπεται. Τα παιδιά της οικογένειας, που μας κατέβαζαν για βόλτα, μας υπερασπίζονταν, εμείς κουνούσαμε τις ουρές και δίναμε όσο πιο πολύ χεράκι μπορούσαμε, αλλά παρά τις προσπάθειες κανένας στην πολυκατοικία δεν μας χώνευε. Η ευγένεια, σκεφτόμουν, είναι κι αυτή μια απάτη. Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Πώς φαίνεται άραγε ο κόσμος μέσα από τα μάτια του ξένου, του άλλου, του σκύλου; Οι αξίες και οι σκέψεις, που μεταφράζονται συχνά σε πράξεις, δεν είναι ενιαίες για όλους, όπως αυτάρεσκα θεωρούμε ως κυρίαρχοι της φύσης και της ζωής. Η βεβαιότητα για το σωστό και το λάθος μεταφράζεται συχνά σε σκληρότητα, και δεν αρκούν οι καλές προθέσεις. Τα σκυλιά, τα πουλιά, ακόμα και τα δέντρα (ιδίως αυτά), μπορεί να έχουν άλλη άποψη για τη ζωή – πόσο μάλλον οι ξένοι, οι μοναχικοί, οι ανέστιοι. Όμως όλοι έχουν δικαίωμα στην ελπίδα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για το κάθε πλάσμα. Μια περιπλάνηση, μια Οδύσσεια σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής μέσα από δοκιμασίες και περιπέτειες, που οδηγούν στην αυτογνωσία – και τελικά πίσω σε μια παράξενη Ιθάκη. Η καλύτερη ζωή είναι αυτή που ονειρεύονται οι πρωταγωνιστές του Ψεύτη Παράδεισου, αλλά η αληθινή ζωή είναι αυτή που μαθαίνουν στην πορεία. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Η Θεοφανώ Καλογιάννη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1967 και μεγάλωσε στη Σουηδία και τη Λήμνο. Σπούδασε συντήρηση έργων τέχνης, αγγλική φιλολογία, ζωγραφική και γλυπτική στην ΑΣΚΤ. Είναι επίσης διπλωματούχος βυζαντινής μουσικής από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Βιβλία της: Ο Θάνατος του Ιππότη Τσελάνο και άλλες ιστορίες (Εστία 1989, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1992), Ιστορίες από τις Γραφές (Ωκεανίδα 2001), Άνοιξον (Εστία 2004, από την ομότιτλη παράσταση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών) και Ο Κήπος με τα γκρι (Εστία 2004, παιδικό, με εικονογράφηση της ιδίας). Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους, καθώς και στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Τα διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, σουηδικά και βουλγαρικά. Μεταφράζει λογοτεχνία από τα σουηδικά, τα νορβηγικά και τα αγγλικά. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ασχολείται ενεργά με την εκπαίδευση και την επανένταξη αδέσποτων σκύλων.