John Locke

Quels sont les rapports qui doivent exister entre l'État et l'Église, ou plutôt entre l'État et les Églises ? Pour répondre à cette question, la Lettre sur la tolérance emprunte la voie d'une double réflexion sur la nature de la croyance et du pouvoir. La croyance ne dépend pas de la volonté, tandis que le pouvoir, qui est essentiellement coercitif, ne peut influer sur la conduite des hommes que dans les actions où ces derniers ont la possibilité de modifier leur conduite par une décision volontaire ; or, puisque la croyance n'entre pas dans cette catégorie, elle ne fait pas partie des objets possibles de l'autorité politique. Au cœur du raisonnement qui conduit à l'idée de tolérance figure donc une thèse fort simple : nos pensées ne sont pas en notre pouvoir. Jointe à la conviction que, en matière religieuse, seule la sincérité sauve, elle constitue le fondement de la conception lockienne de la tolérance.

Το έργο του John Locke "Δύο πραγματείες περί κυβερνήσεως" αποτελεί όχι μόνο τη βασική έκθεση της πολιτικής θεωρίας του Άγγλου φιλοσόφου, αλλά και ένα από τα κλασικά κείμενα της ευρωπαϊκής πολιτικής παράδοσης. Σε αυτό θεμελιώνεται η πολιτική ιδεολογία που έγινε γνωστή με το όνομα φιλελευθερισμός και η οποία εδώ και αιώνες επιδρά αποφασιστικά στη διαμόρφωση των δυτικών κοινωνιών. Ο Locke, αφού αναίρεσε στην "Πρώτη Πραγματεία" την επιχειρηματολογία του Sir Robert Filmer υπέρ της ελέω Θεού απολυταρχίας, στη Δεύτερη Πραγματεία προχωρεί στην ανάπτυξη μιας διαφορετικής, και τολμηρής στις συνεπαγωγές της, θεωρίας της πολιτικής νομιμότητας, του χαρακτήρα της κοινωνίας και της οργάνωσης της πολιτείας. Στο έργο αυτό επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τις βασικές έννοιες της πολιτικής θεωρίας -όπως την έννοια της φυσικής κατάστασης των ανθρώπων, της ιδιοκτησίας, του κοινωνικού συμβολαίου, του χαρακτήρα της πολιτείας και των θεσμών που την απαρτίζουν, καθώς και τις σχέσεις των εξουσιών μεταξύ τους- με κανονιστικό αίτημα την αξία της ελευθερίας και την περιφρούρηση των δικαιωμάτων του ατόμου. Εισάγει πρώτος την ιδέα της εξουσίας ως καταπιστεύματος, τη διάκριση των εξουσιών και την ιδέα της επανάστασης στις περιπτώσεις που οι φορείς της εξουσίας παραβιάζουν το καταπίστευμα και καταπατούν τη διάκριση των εξουσιών. Η ελληνική έκδοση συνοδεύεται από εκτενή εισαγωγική μελέτη και σχόλια, καθώς και από βιβλιογραφικές αναφορές που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να εμβαθύνει στη μελέτη τόσο του έργου αυτού όσο και της φιλελεύθερης πολιτικής παράδοσης γενικότερα.

... Ο κοσμικός ηγέτης δεν έχει επιφορτιστεί με τη φροντίδα των ψυχών περισσότερο από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος και ισχυρίζομαι ότι ούτε κάτι τέτοιο τού έχει ανατεθεί από τον Θεό, εφόσον από πουθενά δεν προκύπτει ότι ο Θεός παραχώρησε σε ορισμένους ανθρώπους τέτοιου είδους εξουσία που τους επιτρέπει να εξαναγκάζουν τους άλλους να ασπαστούν το δικό τους θρησκευτικό δόγμα. Ούτε είναι δυνατό να έχει περιβληθεί κάποιος κοσμικός ηγέτης με μια εξουσία του είδους αυτού, έχοντας τη συγκατάθεση του λαού, επειδή κανένας άνθρωπος μέχρι σήμερα δεν μπορεί να παραμελήσει τη φροντίδα της δικής του σωτηρίας και να αποδεχθεί αβασάνιστα τη θρησκεία που έχει επιλέξει γι' αυτόν κάποιος άλλος, είτε βασιλέας είναι αυτός είτε υπήκοος. Γιατί κανένας άνθρωπος δεν μπορεί, ακόμα και να ήθελε, να πιστέψει στις επιταγές κάποιου άλλου. John Locke, "Επιστολή για την ανεξιθρησκία"

Ο Τζον Λοκ, από τους πιο σημαντικούς στοχαστές του Διαφωτισμού και πατέρας του κλασικού φιλελευθερισμού, ήταν από τους πρώτους που επιχείρησαν να κατανοήσουν την ανθρώπινη νοητική δραστηριότητα με το μνημειώδες έργο του Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Στο τρίτο κεφάλαιο του Δοκιμίου, ο στοχαστής θα τονίσει ότι η λανθασμένη, από ανεπάρκεια ή σκοπιμότητα, χρήση της γλώσσας στρεβλώνει την αντιληπτική δεξιότητα του νου και της συνείδησης κι έτσι καθιστά τον άνθρωπο ευάλωτο στη χειραγώγηση και έκθετο σε κάθε πλάνη και εξαπάτηση. Σε μια εποχή που προπαγανδιστική γλώσσα και ερμητική θεωρητικολογία συναγωνίζονται σε συσκοτιστική επίδραση, το έργο του Λοκ παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο. Μπορεί ένα βιβλίο να αλλάξει τον κόσμο; Και ναι και όχι. Μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, να διαφωτίσει, να εξοργίσει, να προκαλέσει, να παρηγορήσει. Μπορεί να εμπνεύσει συζητήσεις, διαφωνίες, ακόμη και πολέμους ή επαναστάσεις, και σίγουρα μπορεί να πλουτίσει απεριόριστα τη ζωή. Στη σειρά φιλοξενούνται σημαντικά κείμενα μεγάλων στοχαστών, πρωτοπόρων, ριζοσπαστών και οραματιστών που οι ιδέες τους συγκλόνισαν τις κοινωνίες, αναστάτωσαν τα πολιτισμικά δεδομένα της εποχής τους και διαμόρφωσαν τον κόσμο όπως τον ζούμε σήμερα.