Didier Fassin

Το σοκ που προκάλεσε η αποτρόπαιη επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 δεν πρέπει να μας κάνει να αποσιωπήσουμε την εγκατάλειψη ενός κομματιού της ανθρωπότητας, την αποδοχή, από μεγάλη μερίδα πολιτικών και διανοουμένων, της καταστροφής της Γάζας και του σφαγιασμού του πληθυσμού της, και τους διωγμούς κατά των κατοίκων της Δυτικής Όχθης, γεγονότα που θα αφήσουν ανεξίτηλο το ίχνος τους στη μνήμη των κατοίκων που φέρουν το βάρος αυτής της αποδοχής. Ούτε πρέπει να ξεχάσουμε τον στιγματισμό και την καταδίκη όλων εκείνων, φοιτητριών και φοιτητών, Εβραίων και μη, στις ΗΠΑ, στη Γαλλία και αλλού στον κόσμο, που, απορρίπτοντας κάθε μορφή αντισημιτισμού, τόλμησαν να υψώσουν τη φωνή τους για να υπερασπιστούν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, το δικαίωμά τους στη ζωή και σε μια ζωή με αξιοπρέπεια, το δικαίωμά τους σε μια δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη, και τούτο παρά τις καταγγελίες από τα ιδρύματά τους, τις επιθέσεις από τους κυβερνώντες τους, την παραπληροφόρηση από τα ΜΜΕ και την αστυνομική και δικαστική καταστολή. Με το πέρασμα του χρόνου, θα αναγνωριστούν ως δίκαιοι που, παρά τις απειλές σε βάρος τους, πρόταξαν τις αρχές της ανθρωπιάς. Παράλληλα με την καταδίκη των ολέθριων χτυπημάτων της Χαμάς, που πυροδότησαν την ισραηλινή επίθεση, θα πρέπει να αναφερθούμε στις επί σειρά δεκαετιών πράξεις καταπίεσης, βίας και ταπείνωσης που προηγήθηκαν εις βάρος των Παλαιστινίων. Δεν πρέπει να αποδεχθούμε τη συντριβή ενός λαού και τη διαγραφή της μνήμης του, ούτε την αντιστροφή της έννοιας των λέξεων και των αξιών που θέτουν σε δοκιμασία την πολιτική σκέψη και την ηθική κρίση. Το ανά χείρας βιβλίο καταγράφει και αναλύει πώς η συναίνεση στον αφανισμό της Γάζας, πώς η ηθική παραίτηση των πολιτικών και των διανοουμένων, προκάλεσε μια τεράστια πληγή στην ηθική τάξη του κόσμου.

Ο Άντζελο, ένα καταζητούμενο μέλος της κοινότητας του ταξιδιού, όπως αυτοαποκαλούνται στη Γαλλία οι Ρομά, σκοτώνεται στο οικογενειακό αγρόκτημα κατά τη διάρκεια μιας αστυνομικής επιχείρησης από επίλεκτη και βαριά οπλισμένη μονάδα. Οι δυνάμεις της τάξης επικαλούνται λόγους νόμιμης άμυνας και ισχυρίζονται ότι τηρήθηκαν όλες οι προβλεπόμενες διαδικασίες. Οι συγγενείς του θύματος, που βρίσκονταν ακινητοποιημένοι στο έδαφος και δεμένοι με χειροπέδες, αμφισβητούν την αστυνομική εκδοχή. Η έρευνα που διεξάγεται δικαιώνει τους αστυνομι- κούς. Η αδελφή του θύματος συγκροτεί μια επιτροπή αγώνα για τη δικαίωση του αδελφού της, διεκδικώντας δικαιοσύνη και αλήθεια. Η επιτροπή οργανώνει κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, απευθύνοντας κάλεσμα και στους κατοίκους των υποβαθμισμένων γαλλικών προαστίων, μαύρους και Άραβες, που δύσκολα, κατ’ αρχήν, αδελφώνονται με τους Ρομά: «Όταν διαδηλώνουμε για έναν, διαδηλώνουμε για όλους». Η επιτροπή έρχεται σε επαφή με τον Ντιντιέ Φασέν. Η ιστορία συγκινεί τον κοινωνιολόγο, ο οποίος διακρίνει σε αυτήν, πέρα από ένα σύνηθες γεγονός του αστυνομικού δελτίου, και ένα επεισόδιο που φέρνει στο φως τις μεθόδους των καταπιεστικών μηχανισμών. Επανεξετάζοντας τα αποδεικτικά στοιχεία του φακέλου και συλλέγοντας τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών, ο Ντιντιέ Φασέν προβαίνει σε μια αντίθετη –από την επίσημη– έρευνα και επικεντρώνεται στο ηθικό και φιλοσοφικό πεδίο. Οι οικείοι του θύματος πληγώθηκαν σε κάτι που είναι γι’ αυτούς, αλλά και για εμάς, ιδιαίτερα σημαντικό: στην ίδια τους την αξιοπρέπεια, εξαιτίας της εικόνας που δόθηκε για τον Άντζελο αλλά και της περιφρονητικής συμπε- ριφοράς που αντιμετώπισαν, με παρόντα όλα τα στερεότυπα που από πολύ παλιά στιγματίζουν τους Ρομά, αυτούς τους πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Το βιβλίο, που κινείται στα όρια ιστορίας και λογοτεχνίας, ανιχνεύει τη λειτουργία του δικαστικού μηχανισμού και περιγράφει πόσο σχετικές είναι οι έννοιες της αλήθειας και του ψεύδους. Μπορούμε να προσάψουμε στον συγ- γραφέα έλλειμμα αμεροληψίας, αλλά ο ίδιος δικαιολογεί το εγχείρημά του: «Εξετάζοντας με την ίδια προσοχή και σοβαρότητα τόσο την επίσημη εκδοχή όσο και το αφήγημα που απορρίφθηκε, δεν κάνω τίποτε άλλο παρά να απο- δώσω τον ίδιο βαθμό αξιοπιστίας σε όλες τις αφηγήσεις. Οφείλουμε στο θύμα και την οικογένειά του την πλήρη γνώση των συνθηκών που επέτρεψαν το τραγικό του τέλος. Πρόκειται για θέμα αξιοπρέπειας. Γι’ αυτόν και για εμάς». Ο Θάνατος ενός ταξιδιώτη συμβάλλει σε αυτό ακριβώς: να επιστρέψει στους Ρομά, στην κοινότητα του ταξιδιού, ένα μέρος αυτoύ που η κοινωνία τούς στερεί: την αξιοπρέπειά τους. Το δελτίο τύπου βασίζεται στην κριτική της Isabelle Rüz, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της Γενεύης Le Temps (20/6/2020)