Marcel Proust

Λίγες μέρες προτού κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις B. Grasset, και με προσωπικά έξοδα του συγγραφέα, η πρώτη ενότητα του "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο", ο Μαρσέλ Προυστ παραχωρεί μια συνέντευξη στο δημοσιογράφο Elie-Joseph Bois: "Δημοσιεύω μόνο το "Από τη μεριά του Σουάν", τον πρώτο τόμο ενός μυθιστορήματος που φέρει τον γενικό τίτλο "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο". Θα ήθελα να δημοσιεύσω όλο το έργο μαζί· όμως στις μέρες μας δεν εκδίδονται πλέον πολύτομα έργα. Είμαι όπως κάποιος που έχει έναν τοιχοτάπητα πολύ μεγάλο για τα σημερινά διαμερίσματα και που υποχρεώθηκε να τον τεμαχίσει. Μερικοί νέοι συγγραφείς, που συμπαθώ άλλωστε τις ιδέες τους, συνιστούν, αντίθετα, σύντομη δράση και λίγα πρόσωπα. Η αντίληψή μου δεν είναι αυτή για το μυθιστόρημα. [...]"

Ο Παύλος Ζάννας παρουσίασε την ενότητα "Από τη μεριά του Σουάν" με τα ακόλουθα λόγια:
"Το Κομπραί (Combray) είναι μια μικρή πόλη όπου εντοπίζονται οι πρώτες παιδικές αναμνήσεις του αφηγητή. Από εδώ ξεκινά η αναζήτηση του χαμένου χρόνου, από τούτο τον κόσμο ο οποίος γίνεται ξαφνικά προσιτός με τη ασύνειδη μνήμη καθώς οι εικόνες, οι ήχοι και τ' αρώματα μιας περασμένης εποχής ζωντανεύουν απρόβλεπτα μέσα από τη γεύση μιας μαντλέν βουτηγμένης σ' ένα φλιτζάνι τσάι. Αυτή η κίνηση της μνήμης θα καθορίσει όλη την πορεία του έργου. [...]"

 

"Η δεσποινίδα Αλμπερτίν έφυγε"! Είναι απίστευτο πως η οδύνη διεισδύει με περισσότερη οξυδέρκεια στα ζητήματα της ψυχής από την ίδια την ψυχολογία! Δεν είχε κυλήσει μεγάλο χρονικό διάστημα από τότε που, αναλύοντας τα συναισθήματά μου, είχα σχηματίσει την πεποίθηση πως ο οριστικός αυτός χωρισμός ήταν ακριβώς εκείνο που επιθυμούσα και, συγκρίνοντας την ένδεια των απολαύσεων πού μου πρόσφερε η Αλμπερτίν με την πληθώρα των απολαύσεων τις οποίες μου στερούσε, είχα καταλήξει στο συμπέρασμα, πιστεύοντας βέβαια πως η σκέψη μου διέθετε την απαραίτητη διεισδυτικότητα, ότι δεν ήθελα πια να τη βλέπω, ότι δεν ήμουν πλέον ερωτευμένος μαζί της. Εντούτοις τα λόγια: "Η δεσποινίδα Αλμπερτίν έφυγε" είχαν σε τέτοιο βαθμό ραγίσει την καρδιά μου που ένιωθα ότι δεν θ' άντεχα για πολύ. Έτσι εκείνο που θεωρούσα μηδαμινό ήταν τελικά ο πυρήνας της ζωής μου. [...]

Με την κυκλοφορία του "Ανακτημένου χρόνου", της έβδομης και τελευταίας ενότητας του μυθιστορηματικού κύκλου του Μαρσέλ Προυστ, ολοκληρώνεται μια μεταφραστική εργασία που ξεκίνησε το 1969 και διακόπηκε στα μέσα του πέμπτου τόμου, της "Φυλακισμένης", με τον αδόκητο θάνατο του Παύλου Ζάννα, το 1989. Στη συνέχεια πήρε το νήμα ο Παναγιώτης Πούλος ο οποίος μετέφρασε το δεύτερο ήμισυ της "Φυλακισμένης", την "Αλμπερτίν αγνοούμενη", μετάφραση η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης (2015), και, τέλος, τον "Ανακτημένο χρόνο. Παράλληλα, ο Παναγιώτης Πούλος προχώρησε σε μια αναθεώρηση των πρώτων τόμων με βάση τις νεότερες εκδόσεις του έργου του Προυστ και τα πορίσματα των πρόσφατων ερευνών και υπομνημάτισε το συνολικό έργο με πλήθος σημειώσεων, πραγματολογικών, ερμηνευτικών και ενδοκειμενικών, οι οποίες συνοδεύουν τον αναγνώστη στην περιήγησή του σ' αυτό το σύνθετο και πολυσχιδές έργο, το οποίο έχει σημαδέψει αυτό που αποκαλούμε νεοτερικότητα. Έτσι, η πρώτη ελληνική έκδοση του "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο", ενός έργου τέχνης που έχει ήδη κατακτήσει μέσα από τις μεταφράσεις του σε πάνω από σαράντα γλώσσες περίοπτη θέση στην παγκόσμια λογοτεχνία, αποτελεί πλέον πραγματικότητα. Οι πυκνές αναφορές του "Ανακτημένου χρόνου" σε πάμπολλες πτυχές και διαστάσεις της εργασίας του Μαρσέλ Προυστ, σε συνδυασμό με τις ανακατατάξεις που επιφέρει ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος, αναδιαμορφώνουν το τοπίο του μυθιστορήματος και παράλληλα καλούν τον αναγνώστη να ανατρέξει στις ενότητες που έχουν προηγηθεί. Επιπροσθέτως, ο συγγραφέας διατυπώνει με έμμεσο και άμεσο τρόπο τη στάση του απέναντι στην τέχνη, όπως και τα όρια αυτού του ιδιάζοντος λογοτεχνικού εγχειρήματος, συμπεριλαμβανομένων και των ορίων της αντοχής και της χρονικής διάρκειας της ζωής του ιδίου. Οι δυνάμεις και οι αδυναμίες της καλλιτεχνικής αλήθειας σταθμίζονται με όχημα ένα "εγκάρσιο" βλέμμα, το οποίο δεν παρέχει απλώς στον αναγνώστη τη δυνατότητα να προσεγγίσει μέσα από μια νέα οπτική γωνία τα όσα έχουν μέχρι τώρα διαμειφθεί, αλλά και τον παροτρύνει να στραφεί προς την κατεύθυνση του μέλλοντος, των κριτικών αποτιμήσεων και των πάσης φύσεως οικειοποιήσεων του προυστικού εγχειρήματος εδώ και έναν αιώνα -και μάλιστα τον προσκαλεί να γίνει, με τη σειρά του, στο μέτρο των δυνάμεών του, δημιουργός του έργου του και των επιλογών της ίδιας της ζωής του. Αναδύεται εδώ ένας πρωτότυπος και ιδιαίτερα επίκαιρος στοχασμός για τη σημασία της μαθητείας της Τέχνης στην οικοδόμηση της ατομικής και συλλογικής ζωής, στα συμφραζόμενα μιας ολοένα και πιο γενικευμένης μετάβασης της ανθρωπότητας από τις παραδοσιακές δομές της ύπαρξης στην κατάσταση της νεοτερικότητας. Οι σημειώσεις, το επίμετρο και η σύνοψη που συνοδεύουν τη μετάφραση στόχο έχουν να υποβοηθήσουν τον αναγνώστη να αποκτήσει επίγνωση τόσο της συνοχής που διέπει το λογοτεχνικό αυτό εγχείρημα όσο και της ποικιλίας των διακυβευμάτων του.

Δεν είναι πολύ ωραίο αγαπητέ μου Ριβιέρ; Ε, λοιπόν, κάτω από τον Μπωντλαίρ, δεν θα έπρεπε ωστόσο να θυμήσουμε μερικούς τόσο όμορφους στίχους στον σημερινό αναγνώστη, που διαβάζει τόσο κακούς;