Alain Badiou

non-exchangeable & non-refundable

«Ce qui sert de point de départ à ce livre est bel et bien la "chute" de l'Union soviétique, amorcée sans doute en 1989, tout à fait consommée en 1991. C'est cet effondrement qui est qualifié de "Désastre obscur". J'ai continué depuis à méditer cette aventure, la seule qui ait donné sens à l'ensemble du XXe siècle. J'ai approfondi et varié les analyses et les interventions publiques que je jugeais nécessaires. Mais je n'ai pas à renier l'ébauche que vous allez lire.» Alain Badiou, juillet 2012 «Sur les ruines du communisme, l'histoire a repris ses droits ; mais le philosophe reprend ses marques... Un essai discutable, écrit à la hache, mais d'une vigueur et d'un courage irréprochables.» Philippe Petit, L'Événement du Jeudi

« La conviction est aujourd'hui largement répandue que chacun ne suit que son intérêt. Alors l'amour est une contre-épreuve. L'amour est cette confiance faite au hasard. » Des moralistes français jusqu'à Levinas, en passant par Schopenhauer, les philosophes ont souvent maltraité l'amour - lorsqu'ils l'ont traité. Alain Badiou nous montre dans ce livre fort et limpide que l'amour est aujourd'hui menacé : la puissance de l'événement incommensurable qu'il constitue est niée à la fois par les tenants du marché libéral (pour lesquels tout n'est qu'intérêt) et par ses opposants (pour lesquels l'amour n'est qu'hédonisme). Il est donc à réinventer...

Metapolitics argues that one of the main tasks of contemporary thought is to abolish the idea that politics is merely an object for philosophical reflection. Badiou indicts this approach, which reduces politics to a matter of opinion, thus eliminating any of its truly radical and emancipatory possibilities. Against this intellectual tradition, Badiou proposes instead the consideration of politics in terms of the production of truth and the affirmation of equality. He demands that the question of a possible political truth be separated from any notion of consensus or public opinion, and that political action be rethought in terms of the complex process that binds discussion to decision. Starting from this analysis, Badiou critically examines the thought of anthropologist and political theorist Sylvain Lazarus, Jacques Ranciere's writings on workers' history and democratic dissensus, the role of the subject in Althusser, as well as the concept of democracy and the link between truth and justice.

Il y a vingt ans, mon premier Manifeste pour la philosophie s'élevait contre l'annonce, partout répandue, de la « fin » de la philosophie. À cette problématique de la fin, je proposais de substituer le mot d'ordre : « un pas de plus ». La situation a bien changé. Si la philosophie était à l'époque menacée dans son existence, on pourrait soutenir aujourd'hui qu'elle est tout aussi menacée, mais pour une raison inverse : elle est dotée d'une existence artificielle excessive. Singulièrement en France, la « philosophie » est partout. Elle sert de raison sociale à différents paladins médiatiques. Elle anime des cafés et des officines de remise en forme. Elle a ses magazines et ses gourous. Elle est universellement convoquée, des banques aux grandes commissions d'État, pour dire l'éthique, le droit et le devoir. Tout le point est que par « philosophie » on entend désormais ce qui en est le plus antique ennemi : la morale conservatrice. Mon second manifeste tente donc de démoraliser la philosophie, d'inverser le verdict qui la livre à la vacuité de « philosophies » aussi omniprésentes que serves. Il renoue avec ce qui, de quelques vérités éternelles, peut illuminer l'action. Illumination qui porte la philosophie bien au-delà de la figure de l'homme et de ses « droits », bien au-delà de tout moralisme, là où, dans l'éclaircie de l'Idée, la vie devient tout autre chose que la survie.

Τι είναι ο έρωτας και τι διακυβεύεται σε μια ερωτική συνάντηση; Σ’ αυτό το ερώτημα ο Badiou δίνει μια πρωτόγνωρη απάντηση. Βασιζόμενος στο δίπολο φιλοσοφία – ψυχανάλυση, ανασκευάζει με τρόπο ιδιαίτερα πειστικό όλες τις καθιερωμένες απαντήσεις: τη ρομαντική μυθολογία του έρωτα ως εκστατικής συνένωσης των ερωτευμένων, τη θεολογική σύλληψη του έρωτα ως εμπειρίας της ετερότητας, τη μοραλιστική προσέγγιση του έρωτα ως εργαλειοποιημένης αυταπάτης στην υπηρεσία της σεξουαλικότητας και, τέλος, τον μεταμοντέρνο εκφυλισμό του σε συμβόλαιο και εφήμερη περιπέτεια. Αναδεικνύει ότι ο έρωτας έχει δομή συμβάντος και αποτελεί υπέρβαση του χάσματος των δύο φύλων, η οποία ωστόσο δεν αίρει την ασυμμετρία των έμφυλων υποκειμενικών στάσεων. Τον διαφοροποιεί από την επιθυμία και την απόλαυση και χαρτογραφεί τη σχέση του με τη φιλοσοφία και την πολιτική.

Αυτό το δοκίμιο απευθύνεται κυρίως σε όλους εκείνους που μένουν αμήχανοι –τουλάχιστον μετά το ξέσπασμα της πανδημίας– μπροστά στην προφανή αταξία του σύγχρονου κόσμου, στην πολυπλοκότητά του και στα πολλαπλά του μπερδέματα, στους μάταιους κομπασμούς του, στις εξαγγελίες του χωρίς αποτελέσματα, στα σοβαρά προβλήματά του που αποσιωπούνται και στις πάμπολλες άλλες σκοτεινές του επιμέρους πλευρές.

O Aλαίν Μπαντιού διαπιστώνει σε αυτό το δοκίμιο μια γενική αταξία, μια σύγχυση των συνειδήσεων και την αίσθηση ενός μέλλοντος σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτου, φαινόμενο που το αποκαλεί αποπροσανατολισμό. Ο απροσανατολισμός αυτός, παρόλο που προϋπήρχε της πανδημίας, η οποία ωστόσο αποκάλυψε το εύρος του, έχει τις ρίζες του τόσο στο έλλειμμα της αλήθειας –προς όφελος των απόψεων– όσο και στην κυρίαρχη ιδεολογία και βρίσκει έκφραση στα πιο διαφορετικά πεδία. Μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα –τις πολιτικές πολώσεις και τα κινήματα διαμαρτυρίας, τον σύγχρονο φεμινισμό, την οικολογία, την εκπαίδευση, την ανεξιθρησκεία– και υπό το πρίσμα της δικής του πολιτικής δέσμευσης, ο Αλαίν Μπαντιού παραδίδει μια ανάλυση που στηρίζεται στην παρατήρηση και την επιχειρηματολογία. Με την προσφιλή σε εκείνον ιδέα που βασίζεται στη θέση του ότι « μια προφανής αταξία δεν φωτίζεται παρά μόνο εάν τη θεωρήσουμε αποτέλεσμα της τάξης από την οποία προέρχεται».

Η κομμουνιστική επανάσταση του Οκτώβρη του 1917 είναι, στην κλίμακα του γίγνεσθαι της ανθρωπότητας, το ξεκίνημα της ζωής. Η επανάσταση του 1917 παραμένει αυτό με αφετηρία το οποίο γνωρίζουμε ότι, σε πείσμα των παροδικών φαινομενικών όψεων, ο κυρίαρχος καπιταλισμός είναι ήδη, και για πάντα, κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Καθήκον μας είναι να κατοικήσουμε σε αυτό το παρελθόν που μας επιβάλλουν, ώστε να οικοδομήσουμε εκεί την πολιτική εστία ενός αληθινού παρόντος, μιας αληθινής ζωής, εκείνης της ζωής που παραμένει στραμμένη προς τη δεύτερη μεταλλαγή, τη μετανεολιθική μεταλλαγή. Έμβλημα αυτού του ζωντανού παρόντος που αντιμάχεται τον θάνατο παραμένει η ρωσική επανάσταση, ένα έμβλημα το οποίο, όσο κι αν φαίνεται ότι ανήκει στο παρελθόν, δεν παύει να είναι, από την πλευρά του, ενάντια στον θάνατο, στραμμένο προς το μέλλον. Εγκώμιο στις επαναστάσεις· αυτός θα μπορούσε να είναι ο εναλλακτικός τίτλος τού ανά χείρας βιβλίου του Γάλλου φιλοσόφου Αλαίν Μπαντιού. Εγκώμιο στις επαναστάσεις εν γένει: υπεράσπιση της σημασίας τους για την ανθρώπινη ιστορία, της δυνατότητας και των πρακτικών τους, υπεράσπιση του νήματος της χειραφέτησης που τις συνδέει, του νήματος διεκδίκησης της ισότητας, όπως ορίζει ο Μπαντιού τον στρατηγικό στόχο των συμβάντων τους. Εγκώμιο στις επαναστάσεις όμως και ειδικά: στα δύο καταστατικά επαναστατικά συμβάντα ενός αιώνα που κατακλύζεται από την ανατρεπτική κινητοποίηση των μαζών· εγκώμιο στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και στην κινεζική Πολιτιστική Επανάσταση του 1966. Με το κείμενο αυτό ο Μπαντιού διατυπώνει μια αναπολογητική υπεράσπιση του ανοιχτού, βίαιου και μετασχηματιστικού χαρακτήρα των επαναστάσεων, λαμβάνοντας έτσι ανοιχτά μέρος στη σφοδρή ιδεολογική μάχη που εξελίσσεται, για να παρέχει στην πλευρά των καταπιεσμένων και του κινήματός τους μια συστηματική αντιμετώπιση της οργανωμένης αναθεωρητικής συκοφάντησης που εξαπολύει εναντίον τους η επίσημη κρατική ιστοριογραφία.

Δύο σηµαντικοί Γάλλοι φιλόσοφοι και πολιτικοί στοχαστές της εποχής µας, ο Αλαίν Μπαντιού και ο Μαρσέλ Γκοσέ, "διασταυρώνουν τα ξίφη τους". Ο Μπαντιού υπερασπίζεται την επικαιρότητα του κοµµουνιστικού προτάγµατος, αυτού που ο ίδιος αποκαλεί "κοµµουνιστική υπόθεση". Ο Γκοσέ αποτίει φόρο τιµής στην κοινοβουλευτική δηµοκρατία, υπενθυµίζει τις αρετές της, τονίζοντας παράλληλα την επείγουσα ανάγκη για βαθιές µεταρρυθµίσεις στους θεσµούς της και στις λειτουργίες της. Μια συζήτηση γόνιµη, ενίοτε συναρπαστική, µε αιχµές αλλά και χιούµορ και από τις δυο πλευρές. Σ’ αυτόν τον διάλογο, που συντονίζουν οι Martin Duru και Martin Legros (συντάκτες του Philosophie Magazine), οι δύο συνοµιλητές, αν και εκφράζουν εντελώς διαφορετικές πολιτικές απόψεις και εκπροσωπούν διαφορετικές σχολές πολιτικής σκέψης, δε διστάζουν τελικά ακόµα και... να συµφωνήσουν σε ορισµένα σηµεία. Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, πολλοί ήταν εκείνοι που έσπευσαν να αναγγείλουν ότι η φιλελεύθερη δηµοκρατία είχε οριστικά "νικήσει" τον κοµµουνισµό. Όµως αυτές οι τελεσίδικες ετυµηγορίες δείχνουν ήδη να αµφισβητούνται εν µέρει. Είναι η κοινοβουλευτική δηµοκρατία απλός υπηρέτης του καπιταλισµού ή διατηρεί πάντα την αυταξία της; Υπάρχουν περιθώρια διεύρυνσης των ορίων της εµβάθυνσής της ή το µέλλον της διαγράφεται αβέβαιο και επισφαλές; Η παγκοσµιοποίηση έχει µόνον αρνητικές συνέπειες ή ίσως αποτελεί και θετική εξέλιξη, ιδιαίτερα για λιγότερο αναπτυγµένες χώρες και περιοχές του πλανήτη; Υπάρχουν περιθώρια για µεταρρυθµίσεις, ικανές να ανανεώσουν τη φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δηµοκρατία και να θέσουν φραγµό στον εν πολλοίς αχαλίνωτο καπι­ταλισµό των ηµερών µας; Υπάρχει εναλλακτική πρόταση απέναντι στη σηµερινή τάξη πραγµάτων; Το παλαιότατο δίληµµα "µεταρρύθµιση ή επανάσταση;", που έχει ήδη πίσω του περίπου εκατόν πενήντα χρόνια ζωής, παραµένει άραγε πάντα στην ηµερήσια διάταξη;

Σε αυτό το σύντοµο δοκίµιο, ο Αλαίν Μπαντιού επανέρχεται στις δολοφονικές επιθέσεις της 13ης Νοεµβρίου 2015 στο Παρίσι, επιχειρώντας να φωτίσει τα γεγονότα µε τον δικό του τρόπο. Ποιοι είναι οι αυτουργοί των µαζικών δολοφονιών; Πώς µπορούµε να χαρακτηρίσουµε τις ενέργειές τους; Σε ποιο σηµείο βρίσκεται ο κόσµος στον οποίο ζούµε, µετά τη στροφή προς τον νεοφιλελευθερισµό που συντελέστηκε -πιο συγκαλυµµένα αρχικά, απροκάλυπτα εν συνεχεία- πριν από περίπου τριάντα χρόνια; Λείπει απελπιστικά, σε παγκόσµια κλίµακα, µια πολιτική αποσυνδεµένη από τον κυρίαρχο καπιταλισµό. Στο µέτρο που δε διατυπώνεται µια εναλλακτική στρατηγική πρόταση, ο κόσµος θα παραµένει έρµαιο των δυνάµεων που ηγεµονεύουν σήµερα. Όλοι καλούµαστε να συµβάλουµε, ώστε η ιστορία της ανθρωπότητας να αλλάξει κατεύθυνση, να βγει από το τέλµα στο οποίο ολοένα και περισσότερο βυθίζεται.