Roderick Beaton

It has been called the ‘age of revolution’. The white heat of it came in the decades either side of the year 1800. But it lasted a full century: from the American Declaration of Independence in 1776 to the great national ‘unifications’ of Germany and Italy during the 1860s. Right in the middle of this long ‘age of revolution’ and, as it turns out, the pivotal point within it, comes the Greek Revolution that broke out in the spring of 1821.

Historians have been slow to recognise the key role of the Greek uprising in 1821, and the international recognition of Greece as a sovereign, independent state nine years later, in 1830, in this process that did so much to shape the geopolitics of the European continent, and indeed of much of the world. This little book sets out to explain what happened during these nine years to bring about such far-reaching (and surely unanticipated) consequences, and why the full significance of these events is only now coming to be appreciated, two hundred years later.

Η πρώτη πλήρης μελέτη της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας από το 1821 ως τις μέρες μας. Το βιβλίο επιχειρεί να φωτίσει τις περιπτώσεις των συγγραφέων και των έργων που κέρδισαν την αποδοχή κριτικών και κοινού και να αναδείξει τις σχέσεις που συνδέουν τα έργα, τόσο μεταξύ τους, όσο και με την ιστορική πραγματικότητα, μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν. Από την ανταπόκριση στον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, που όρισε την ελληνική λογοτεχνία κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και κορυφώθηκε στο έργο του Παλαμά και του Καβάφη τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας, ως τα ρεύματα που δημιουργήθηκαν από την επιρροή του μοντερνισμού μεταξύ 1920 και 1945 και από την μεταπολεμική αντίδραση στη γενιά του '30, ως τις τελευταίες δεκαετίες ενός όλο και πιο διευρυμένου πειραματισμού, το έργο εξετάζει με συνέπεια και σοβαρότητα την εξέλιξη της ελληνικής ποίησης και πεζογραφίας. Ωστόσο, μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στη σύγχρονη παραγωγή, την οποία ο συγγραφέας θεωρεί μια από τις πιο δημιουργικές και γόνιμες στην ιστορία της λογοτεχνίας μας. Η "Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία" αποτελεί ένα σημαντικό και απαραίτητο βοήθημα, τόσο για τον ειδικό, όσο και για τον μέσο αναγνώστη που επιθυμεί να διαμορφώσει μια πλήρη εικόνα της λογοτεχνίας του τόπου του.

Το βιβλίο αυτό ανατέμνει το αξιοσημείωτο επίτευγμα της σύγχρονης Ελλάδας: στη διάρκεια των τελευταίων τριακοσίων ετών ένα σύγχρονο έθνος οικοδομήθηκε, στη βάση, κυριολεκτικά σχεδόν, των ερειπίων ενός εξαφανισμένου πολιτισμού. To "Ελλάδα, Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους" είναι η ιστορία του ελληνικού έθνους-κράτους, αλλά είναι κυρίως, και πιο ουσιαστικά, η ιστορία της συλλογικής ταυτότητας που συνοδεύει το έθνος-κράτος. Είναι η ιστορία των γεγονότων και της υψηλής πολιτικής, αλλά και η ιστορία της κουλτούρας και των τεχνών, των ανθρώπων και των ιδεών.

Αποκαλείται «η εποχή των επαναστάσεων» και η κορύφωσή της ήρθε στις δεκαετίες πριν και μετά το 1800. Όμως διήρκεσε έναν ολόκληρο αιώνα: από την Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776 ως τις μεγάλες εθνικές «ενοποιήσεις» της Γερμανίας και της Ιταλίας τη δεκαετία του 1860. Η Ελληνική Επανάσταση, που ξέσπασε την άνοιξη του 1821, βρίσκεται ακριβώς στο μέσον αυτής της μακράς «εποχής των επαναστάσεων» – και, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, αποτέλεσε το σημείο καμπής της. Οι ιστορικοί άργησαν να αναγνωρίσουν τον καίριο ρόλο που έπαιξε η ελληνική εξέγερση και η διεθνής αναγνώριση της Ελλάδας ως κυρίαρχου, ανεξάρτητου κράτους εννέα χρόνια αργότερα, το 1830, σε αυτή τη διαδικασία, η οποία αναδια­μόρ­φωσε το γεωπολιτικό σκηνικό της ευρωπαϊκής ηπεί­ρου ή, μάλλον, για την ακρίβεια, μεγάλου μέρους του κόσμου. Αυτό το βιβλίο φιλοδοξεί να εξηγήσει όσα συνέβησαν στη διάρκεια αυτών των εννέα ετών, με τις ευρύτατες –και σίγουρα απρόβλεπτες– συνέπειές τους, καθώς και τους λόγους για τους οποίους η πλήρης σημασία αυτών των γεγονότων αρχίζει να εκτιμάται μόλις σήμερα, διακόσια χρόνια αργότερα.

Ποια είναι η θέση της λογοτεχνίας στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας; Ποιο ρόλο διαδραμάτισε η λογοτεχνία στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης του νεότερου Ελληνισμού; Σε ποιο βαθμό η σημερινή νεοελληνική συνείδηση βασίζεται σε παλαιότερες εξελίξεις που ανάγονται στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ή και στα πρώτα μεταβυζαντινά χρόνια; Πώς αντιμετώπιζαν τα ζητήματα αυτά οι Έλληνες λογοτέχνες μετά τη συγκρότηση του νεότερου ελληνικού κράτους, κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα;Οι μελέτες του βιβλίου πραγματεύονται το επίμαχο ζήτημα των απαρχών της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και τις νεωτερικές τάσεις που χαρακτηρίζουν τη λογοτεχνική παραγωγή από τον 12ο ώς τις αρχές του 17ου αιώνα• εξετάζουν τη διαμόρφωση και την εμπέδωση της εθνικής συνείδησης από τη συγκρότηση του έθνους-κράτους ώς τα τέλη του 19ου αιώνα, και αναλύουν λογοτεχνικά κείμενα του 20ού αιώνα σε σχέση με τον γενικότερο προβληματισμό που διατρέχει όλο το βιβλίο, ο οποίος συνοψίζεται στη φράση ενός ήρωα του μυθιστορήματος Αργώ του Γιώργου Θεοτοκά: «Εγώ, κύριοι, πιστεύω στην ιδέα του έθνους».

Το βιβλίο αυτό αφηγείται την ιστορία του πολιτισμού που συνέβαλε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στον τρόπο με τον οποίο ζούμε σήμερα στη Δύση. Μας ταξιδεύει σε όλη την υδρόγειο και σε τέσσερις χιλιετίες, από τους αρχαιολογικούς θησαυρούς του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού και από τους μύθους για θεούς και ήρωες έως τις σημερινές πολιτικές εξελίξεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή η πορεία είναι μια ιστορία επινοήσεων, όπως του αλφαβήτου, της φιλοσοφίας και της επιστήμης, αλλά και επανεπινοήσεων, καθώς οι Έλληνες πάντα προσαρμόζονταν σε καταστροφικές αλλαγές και έβρισκαν νέους τρόπους να επιβιώνουν και να βάζουν τη σφραγίδα τους στον κόσμο γύρω τους, ακόμη και σήμερα μέσω της ελληνικής διασποράς στις πέντε ηπείρους. «Η μακρά ιστορία των Ελλήνων είναι σίγουρα μια από τις πλουσιότερες, αν όχι η πλουσιότερη, σε όλη την παγκόσμια ιστορία. Τούτο το βιβλίο υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ότι αυτή η ιστορία δεν αφορά μόνο τους Έλληνες, αλλά είναι μια ιστορία για τον κόσμο. Όπως έλεγε με περιεκτικό και ωραίο τρόπο ο καταξιωμένος συγγραφέας και ηθοποιός Στίβεν Φράυ για τη διακοσιοστή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης στις 25 Μαρτίου 2021, «Η Ελλάδα δε θα οφείλει ποτέ στον κόσμο τόσα όσα οφείλει ο υπόλοιπος κόσμος στην Ελλάδα». Όμως ελαχιστότατοι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο εκτιμούν σωστά αυτό το γεγονός. Ακόμη και αν το εκτιμούν, μπορεί να μην κατανοούν πλήρως το πώς και το γιατί. Για να το κατανοήσουμε αυτό, δεν αρκεί να επαναλαμβάνουμε την παλιά ρήση για τους «αρχαίους προγόνους». Πράγματι δεν αρκεί ούτε απλώς να τιμούμε και να μελετούμε τον πολιτισμό της «κλασικής αρχαιότητας», αν απομονώνουμε αυτή την περίοδο της ελληνικής ιστορίας από την πολύ μεγαλύτερη αφήγηση της οποίας αποτελεί μέρος». Roderick Beaton