Sigmund Freud

Οι "Τρεις πραγματείες για τη θεωρία της σεξουαλικότητας", μαζί με την "Ερμηνεία των ονείρων", θεμελιώνουν την ψυχανάλυση, αποτελώντας την σημαντικότερη προσφορά του Φρόιντ στην ανθρώπινη γνώση και κατά κάποιον τρόπο το πνευματικό στίγμα του 20ού αιώνα. Η φροϊδική ψυχανάλυση, από θεραπευτική μέθοδος αρχικά της ψυχικής νόσου, διευρύνεται εν συνεχεία σε γενική θεωρία του ασυνείδητου, σε μεθοδολογικό όργανο ερμηνείας των ανθρώπινων σχέσεων, σε ιδεολογία και κοσμοαντίληψη. Πρόκειται για την ανακάλυψη μιας νέας επιστημολογικής ηπείρου.

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Αυστριακός Σίγκμουντ Φρόυντ, φυσιολόγος και ψυχίατρος, έθεσε με τις μελέτες του τις βάσεις της ψυχανάλυσης ως θεραπευτικής μεθόδου και έφερε επανάσταση στον τρόπο που ο σύγχρονος άνθρωπος αντιλαμβάνεται έννοιες όπως η συνείδηση και η σεξουαλικότητα.Στο σύγγραμμα "Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ" (Massenpsychologie und Ich-Analyse), που γράφτηκε το 1921, ο Φρόυντ προσεγγίζει την ψυχολογία των μαζών ως αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχολογίας του ατόμου. Παράλληλα αναζητά τα ιδιαίτερα στοιχεία που καθορίζουν τη δυναμική της μάζας και εξασφαλίζουν τη συνοχή της ή, αντίθετα, οδηγούν στη διάλυσή της.

Γιατί το άτομο εκδηλώνει μέσα στο πλήθος ιδιότητες που δεν εμφανίζει όταν είναι και δρα μόνο του; Γιατί υπό την επίδραση της μάζας, για παράδειγμα, οι νοητικές του ικανότητες υποχωρούν, έχει ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις ή επιδεικνύει ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση; Αυτό θεωρεί ο Φρόυντ ως το ουσιώδες ερώτημα μιας ψυχολογίας των μαζών. Και δεν ασχολείται μαζί του μόνο επειδή τα «μαζικά φαινόμενα» αρχίζουν να δεσπόζουν στην κοινωνία της εποχής του, ούτε επειδή στην ώριμη περίοδο της σκέψης του φιλοδοξεί να διαμορφώσει μιας ευρύτερη ανθρωπογνωστική προσέγγιση, πέρα από την παθολογία του μεμονωμένου ασθενούς. Γι` αυτόν, η ατομική ψυχολογία δεν μπορεί να υπάρξει ξεκομμένη από την επίδραση των άλλων· προέκυψε, σε τελική ανάλυση, από την ψυχολογία της μάζας. Κάνοντας μια περιδιάβαση, λοιπόν, στις θεωρίες της εποχής του για το σχηματισμό της μάζας, ο Φρόυντ θα υποστηρίξει ότι ο σχηματισμός της οφείλεται πρωτίστως στις λιβιδινικές σχέσεις. Θα συνεχίσει, έτσι, τις παράτολμες εξορμήσεις του στην προϊστορία, όπου θα συναντήσει τον σχηματισμό της αρχέγονης μάζας και της πρωτόγονης ορδής, προκειμένου, με αφετηρία τον φόνο του αρχέγονου πατέρα, να εξηγήσει τις συναισθηματικές σχέσεις των ατόμων μεταξύ τους, αλλά και με τον ηγέτη.
Έννοιες όπως η ταύτιση, αλλά και μια νέα βαθμίδα του Εγώ, το ιδεώδες του Εγώ, θα χρησιμοποιηθούν για να διαλευκανθεί το μυστήριο της επίδρασης που ασκούν οι ηγέτες στα άτομα της μάζας. Το ίδιο και η έννοια της ύπνωσης, στην οποία ο Φρόυντ επιστρέφει, για να επαναβεβαιώσει τις προνομιακές, αλλά και αινιγματικές, σχέσεις της με το ασυνείδητο.

Από τις πολλές πτυχές του φροϋδικού έργου (θεραπευτική, πολιτισμική, μεταψυχολογική κ.ά.) αυτή που εκπροσωπείται σε τούτο το βιβλίο είναι, σίγουρα, η πιο προσιτή, η πιο δημοφιλής, η πιο διασκεδαστική και η πιο φαινομενικά αθώα. Διότι ο συγγραφέας εστιάζει στην καθημερινή ζωή όλων μας, τόσο των ασθενών όσο και των λεγόμενων υγιών. Μετά τον Φρόυντ όμως, λάθη, παραλείψεις, παραγραμματισμοί, άστοχες κινήσεις, ακόμη και παραπατήματα, δεν θα είναι πια όσο αθώα πιστευόταν. Δεν είναι απλώς αποτελέσματα απροσεξίας και χαλαρότητας. Τα βαθύτερα κίνητρά μας δείχνουν ότι το ασυνείδητο καραδοκεί ακόμη και στις πιο συνηθισμένες και κανονικές ενέργειές μας, έτοιμο να υπενθυμίσει τη ζοφερή παντοδυναμία του και να μας επιβάλει σεβασμό απέναντί του.
 
«Τις προάλλες βγήκα το πρωί από το καπνοπωλείο όπου αγοράζω καθημερινά τα πούρα μου χωρίς να πληρώσω. Δεν ήταν κάτι σοβαρό, είμαι γνωστός του μαγαζιού και την επαύριο θα μου υπενθύμιζαν το χρέος μου. Αλλά η μικρή παράλειψη, η προσπάθεια να κάνω χρέη, δεν ήταν, σίγουρα, άσχετες με τους οικονομικούς μου υπολογισμούς που με απασχολούσαν την προηγούμενη μέρα. Ακόμη και στους λεγόμενους καθωσπρέπει ανθρώπους το θέμα του χρήματος και της ιδιοκτησίας αφήνει ως επί το πλείστον ευδιάκριτα ίχνη μιας διχασμένης συμπεριφοράς. Η πρωτόγονη λαχτάρα του βρέφους να αδράξει όλα τα αντικείμενα (για να τα φέρει στο στόμα του), φαίνεται ίσως γενικά ότι δεν μπορεί να ξεπεραστεί εντελώς υπό την επίδραση του πολιτισμού και της αγωγής.
 
[…] Δεν βλέπω γιατί θα μπορούσα να αρνηθώ μια θέση μεταξύ των κεκτημένων της επιστήμης στη σοφία εκείνη που αποτελεί το καταστάλαγμα της κοινής βιωματικής εμπειρίας. Η ουσία της επιστημονικής εργασίας δεν έγκειται στην ποικιλία των αντικειμένων της αλλά στην αυστηρότερη μέθοδο με την οποία γίνεται η διαπίστωσή τους και στην αναζήτηση ενός ευρύτερου πλαισίου σχέσεων».