Thomas Piketty

« Ce livre rassemble l'ensemble de mes chroniques mensuelles publiées dans Libération de 2004 à 2012. Période qui a été profondément marquée par la crise financière mondiale déclenchée en 2007-2008. Je tente, à plusieurs reprises, de comprendre le nouveau rôle joué par les banques centrales pour éviter l'effondrement de l'économie mondiale, ou bien d'analyser les différences et les points communs entre les crises irlandaise et grecque. Sans oublier les sujets plus classiquement domestiques, mais toujours essentiels pour notre avenir commun : justice fiscale, réforme des retraites, avenir des universités. Vers la fin de la période, cependant, un sujet se met à éclipser tous les autres : l'Europe parviendra-t-elle à devenir la puissance publique continentale et l'espace de souveraineté démocratique nous permettant de reprendre le contrôle d'un capitalisme mondialisé devenu fou ? Ou bien ne sera-t-elle, encore une fois, que l'instrument technocratique de l'abaissement des États face aux marchés ? » T. P.

Une brève histoire de l'égalité "Les questions économiques sont trop importantes pour être laissées à une petite classe de spécialistes et de dirigeants. La réappropriation citoyenne de ce savoir est une étape essentielle pour transformer les relations de pouvoir". T. P. En présentant l'évolution en longue durée des inégalités entre classes sociales dans les sociétés humaines, Thomas Piketty propose une perspective nouvelle sur l'histoire de l'égalité. Il s'appuie sur une conviction forte forgée au fil de ses recherches : la marche vers l'égalité est un combat qui vient de loin, et qui ne demande qu'à se poursuivre au XXIe siècle, pour peu que l'on s'y mette toutes et tous. Thomas Piketty Directeur d'études à l'Ecole des hautes études en sciences sociales et Professeur à l'Ecole d'économie de Paris, il est notamment l'auteur, chez Points, du Capital auXXIe siècle et de Capital et idéologie.

Πώς να αναχαιτίσουμε το λαϊκιστικό κύμα που απειλεί να σαρώσει τις δημοκρατίες μας; Πώς να αποτρέψουμε τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Για να τελειώνουμε με τις αναξιόπιστες οικονομικές πολιτικές, για να απομονώσουμε τους υποστηρικτές της λιτότητας, για να αγωνιστούμε ενάντια στις ανισότητες, είναι επείγουσα ανάγκη να προωθήσουμε τον εκδημοκρατισμό της Ευρωζώνης.

Το σχέδιο συνθήκης που παρουσιάζεται και σχολιάζεται εδώ συντάχθηκε από μια ομάδα ειδικών σε διάφορους τομείς (νομικούς, πολιτικούς επιστήμονες και οικονομολόγους), οι οποίοι εργάστηκαν για την προεκλογική εκστρατεία του Μπενουά Αμόν. Η συνθήκη αυτή μπορεί να κυρωθεί αυτούσια από τις χώρες που θα την αποδεχθούν. Το κείμενό της συνοδεύεται από μια εισαγωγή που παρουσιάζει με απλά λόγια τη διαδικασία υιοθέτησής της. Και ο σκοπός μας δεν είναι άλλος παρά να ενθαρρύνουμε κάθε πολίτη να αποκτήσει γνώση του ευρωπαϊκού διαλόγου και να παρακινήσουμε τις διάφορες κοινωνικές δυνάμεις να συμβάλουν στη βελτίωση αυτού του σχεδίου, ώστε να ξεπεράσουμε τη βαθιά απαισιοδοξία που μας διακατέχει σήμερα.

Κάθε ανθρώπινη κοινωνία έχει την ανάγκη να δικαιολογεί τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανισότητές της. Πρέπει να βρίσκει τις αιτίες τους, διαφορετικά το πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταρρεύσει. Αυτές οι δικαιολογίες εμπεριέχουν κάποια αλήθεια, αλλά και υπερβολή, φαντασία και μικροπρέπεια, ιδεαλισμό και εγωισμό. Μέσα από τον πολιτικό λόγο και τις αντιφατικές ιδεολογίες που παράγονται, αναδύονται συνήθως μία ή περισσότερες κυρίαρχες αφηγήσεις στις οποίες στηρίζονται τα καθεστώτα ανισοτήτων. Αντικείμενο του μνημειώδους αυτού βιβλίου αποτελεί η ιστορία και το μέλλον των καθεστώτων ανισοτήτων. Συγκεντρώνοντας ιστορικό υλικό για κοινωνίες πολύ απομακρυσμένες μεταξύ τους, και χρονικά και τοπικά, ο σπουδαίος στοχαστής και κοινωνικός επιστήμονας Thomas Piketty επιδιώκει να συμβάλει σε μια καλύτερη κατανόηση των εν εξελίξει μετασχηματισμών και, κυρίως, να καταδείξει πόσο εύθραυστη είναι η αφήγηση που κυριαρχεί τους τελευταίους δύο αιώνες για τη νομιμοποίηση των ανισοτήτων. Σύμφωνα με την αφήγηση αυτή, οι σύγχρονες ανισότητες είναι δίκαιες, αφού εκδηλώνονται στο πλαίσιο μιας ελεύθερα επιλεγμένης διαδικασίας όπου ο καθένας έχει ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά και στην ιδιοκτησία, κι έτσι επωφελείται αυτομάτως από τις συσσωρεύσεις των πλουσιοτέρων, που είναι οι πιο δραστήριοι από επιχειρηματική άποψη, οι πιο άξιοι και χρήσιμοι. Η αφήγηση αυτή έχει οδηγήσει σήμερα σε αντιφάσεις, οι μορφές των οποίων είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, Ινδίας και Βραζιλίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής, Βενεζουέλας και Μέσης Ανατολής. Οι διαφορετικές διαδρομές που προκύπτουν από τις κατά τόπους ιστορίες και που εν μέρει διασταυρώνονται είναι σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, όλο και στενότερα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Μόνο μέσω μιας υπερεθνικής προσέγγισης, όπως αυτή που υιοθετεί ο Piketty, μπορούμε να ανατρέψουμε την κυρίαρχη αφήγηση και να συγκροτήσουμε μια νέα, εναλλακτική αφήγηση για τις μελλοντικές κοινωνίες.

«Τα οικονομικά ζητήματα είναι πολύ σημαντικά για να ανατίθενται σε μια μικρή ομάδα ειδικών και ιθυνόντων. Η επανιδιοποίηση της γνώσης από τους πολίτες είναι ένα κρίσιμο βήμα για τον μετασχηματισμό των σχέσεων εξουσίας». T.P. Παρουσιάζοντας την εξέλιξη των ανισοτήτων μεταξύ των κοινωνικών τάξεων στη μακρά διάρκεια των ανθρώπινων κοινωνιών, ο Thomas Piketty προτείνει μια νέα ματιά στην ιστορία της ισότητας, βασιζόμενος σε μια ισχυρή πεποίθηση την οποία σφυρηλατεί βήμα βήμα από το ένα του βιβλίο στο άλλο: H πορεία προς την ισότητα είναι μια μάχη που έρχεται από μακριά και που ζητά να προεκταθεί στον 21o αιώνα, εφόσον βέβαια όλες και όλοι βάλουμε το λιθαράκι μας σε αυτή την προσπάθεια.

TOΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 1918 ΣΤH ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ, το 5ο Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο οργανώνει ειδικό αφιέρωμα στις νευρώσεις του πολέμου. Ομιλητές ο Σάντορ Φερέντσι, ο Καρλ Άμπραχαμ και ο Έρνστ Ζίμμελ, οι οποίοι υπηρέτησαν ως γιατροί στον πόλεμο από την αρχή του και έκαναν καίριες παρατηρήσεις. Οι επισημάνσεις τους σχετικά με τα ψυχικά τραύματα ώθησαν τον Φρόυντ να γράψει την εισαγωγή στα πρακτικά του συμποσίου· μάλιστα αισθάνθηκε την ανάγκη να επανέλθει στα σοβαρά αυτά θέματα στο Πέρα από την αρχή της ευχαρίστησης. Το βιβλίο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους ιστορικούς που μελετούν το ζήτημα του πολέμου και την έξοδο από αυτόν, αλλά και για τους ψυχιάτρους, τους ψυχαναλυτές, τους ψυχολόγους, τους κοινωνικούς λειτουργούς και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις, που υποδέχονται, ακούν, συντρέχουν και φροντίζουν σήμερα τους στρατιώτες και τους άμαχους πληθυσμούς οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με νέες κάθε φορά μορφές πολεμικής βίας.

Εξαιτίας της διάρκειάς του, της εξέλιξης της τακτικής και των στρατηγικών, όπως επίσης και της βίας της οποίας υπήρξε το θέατρο, ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος πέρασε σε ένα νέο επίπεδο. Στο πεδίο μάχης, η ένταση του πυρός, συνδεδεμένη με τη μαζική χρήση των πολυβόλων και του πυροβολικού, είχε ως αποτέλεσμα μία νέα μορφή σωματικών βλαβών, στην όραση και στην όσφρηση. Η χρήση, σε περίπτωση ανάγκης, των αιχμηρών όπλων κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών συμπλήρωσε μια εικόνα υπέρμετρης βίας. Επισημαίνουμε όμως ότι οι μαχητές στο μέτωπο δεν υπήρξαν οι μόνοι που επλήγησαν σοβαρά από τη βία. Οι αιχμάλωτοι πολέμου υπήρξαν επίσης θύματα βίας, όπως και οι πολίτες, εκτεταμένα και συστηματικά, πολύ περισσότερο από όσο πιστεύουμε, τόσο κατά τις περιόδους επιδρομών και απόσυρσης των στρατιωτών όσο και εξαιτίας των εξόδων από τις πόλεις και τα χωριά, του άγχους που συνδέεται με την ανασφάλεια της μοίρας αγαπημένων προσώπων που είχαν επιστρατευτεί ή που χάθηκαν στο μέτωπο, με το πένθος, τους βομβαρδισμούς και τα μπλόκα, τη στρατιωτική κατοχή, ακόμα και τις απελάσεις και τις σφαγές.