Victor Hugo

Το κλασικό μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκό Η τελευταία ημέρα ενός κατάδικου, θεωρείται αναμφιβόλως κορυφαίο λογοτεχνικό έργο του μεγάλου συγγραφέα. Όπως αναφέρεται και στον πρόλογο του βιβλίου, αποτελεί μία ικεσία υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής. Η ιστορία εκτυλίσσεται στη Γαλλία του Ναπολέοντα και κάνει λόγο για το δικαστικό σύστημα εκείνης της εποχής. Ένας άνδρας καταδικασμένος σε θάνατο, καθώς περιμένει την εκτέλεσή του, αναφέρει στον αναγνώστη όλα όσα σκέπτεται και αισθάνεται. Μέσα από τη λογοτεχνική αφήγηση, τις περιγραφές του κελιού της φυλακής, του ιερωμένου, των δικαστών, του δήμιου, ο αναγνώστης αντικρίζει για λίγο την ιστορία -όχι μόνο αυτού του θανατοποινίτη- αλλά παράλληλα και κάθε ανθρώπου που καταδικάστηκε να εκτελεστεί στην γκιλοτίνα.

«Το κεφάλι του λαού. Να το ζήτημα. Φωτίσατέ το. Δεν θα είναι τότε ανάγκη να το κόψετε.» Δημοσιευμένο στο παράρτημα της «Παρισινής Επιθεώρησης» τον Ιούλιο του 1834, το διήγημα Μπροστά στη λαιμητόμο αποτελεί μια πολιτική καταγγελία, ένα «κατηγορώ» ενάντια στη θανατική ποινή αλλά και την αδιαφορία της κοινωνίας απέναντι στις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των λαϊκών μαζών. Χρησιμοποιώντας τη λογοτεχνική φόρμα, ο Β. Ουγκώ καταγράφει το χρονικό ενός άνδρα που οδηγείται στην παρανομία λόγω των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών της εποχής και μοιραία καταδικάζεται σε θάνατο. Η εστίαση της αφήγησης είναι τέτοια που φέρνει στην επιφάνεια όλες τις κοινωνικές παθογένειες της εποχής, ώστε, τελικά, ο αναγνώστης δεν ασχολείται με το έγκλημα του παραβάτη αλλά με τα εγκλήματα της κοινωνίας.

1796, σκληροί καιροί για τη Γαλλία. Επειδή έκλεψε μια φραντζόλα ψωμί, ο Γιάννης Αγιάννης περνάει δεκαεννέα ολόκληρα χρόνια στη φυλακή. Μα έπειτα του δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία… Σώζει ένα κορίτσι, την Κοζέτ, και βρίσκεται στο Παρίσι, στα οδοφράγματα της εξέγερσης του 1832. Το λογοτεχνικό αριστούργημα του Ουγκό συγκινεί μικρούς και μεγάλους με τους αλησμόνητους χαρακτήρες: τη Φαντίν, τον Μάριο, τον άφοβο Γαβριά, τον τρομερό επιθεωρητή Ιαβέρη, την Κοζέτ και, πάνω απ’ όλα, τον Γιάννη Αγιάννη, που από κατάδικος γίνεται η ενσάρκωση της δικαιοσύνης και του θάρρους. Οι Σημειώσεις για το έργο στο τέλος του βιβλίου αποτυπώνουν την ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα εκείνης της εποχής.

Οι Άθλιοι κυκλοφόρησαν το 1862 και έµελλε να αναδειχθούν σ’ ένα από τα πιο εµβληµατικά µυθιστορήµατα του 19ου αιώνα αλλά και σ’ ένα µυθιστόρηµα-σταθµό της γαλλικής και της παγκόσµιας λογοτεχνίας. Είναι ένα ιστορικό, κοινωνικό και φιλοσοφικό µυθιστόρηµα, στο οποίο συναντάµε τα ιδεώδη του ροµαντισµού αλλά και τις ιδέες του Ουγκό για τη φύση του ανθρώπου. Στις 1.200 και πλέον σελίδες της πρωτότυπης έκδοσης, ο Ουγκό περιγράφει τη ζωή των εξαθλιωµένων κατοίκων του Παρισιού και της γαλλικής επαρχίας των αρχών του 19ου αιώνα, ακολουθώντας τις περιπέτειες του Γιάννη Αγιάννη αλλά και του διώκτη του, του αστυνόµου Ιαβέρη. Γύρω απ’ αυτούς τους δύο αµφίσηµους χαρακτήρες, ο Ουγκό συνθέτει µια ανεπανάληπτη πινακοθήκη ηρώων, µε στόχο να πραγµατευτεί την έννοια του Καλού και του Κακού.

Υπάρχουν έργα της λογοτεχνίας που ο πανδαμάτορας χρόνος δεν μπορεί να τα φθείρει, να εκμηδενίσει την αξία και τη σημασία τους, που μέσα απ΄ την αέναη ροή της ζωής αναδύονται πάντοτε σφριγηλά και αιώνια. Αυτά είναι όσα μεταδίδουν στον άνθρωπο ένα μήνυμα διαχρονικής αξίας, μια ιστορία παραδειγματική, που να μπορεί να ισχύει ως πρότυπο ζωής και πράξης των ανθρώπων. Ένα τέτοιο έργο είναι "Oι ΄Αθλιοι". Η ιστορία του Γιάννη Αγιάννη είναι η αγωνιώδης πορεία μιας ανθρώπινης συνείδησης από το βόρβορο και το χάος προς το Αγαθό. O Oυγκώ συσχετίζει μ΄ ένα ρωμαλέο και ανεπανάληπτο τρόπο την περιπέτεια μιας ανθρώπινης ψυχής με την περιπέτεια ενός ολόκληρου λαού και μιας ολόκληρης κοινωνίας σε μια ταραγμένη εποχή. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλοι εκείνοι οι ήρωες που γοήτεψαν και γοητεύουν γενεές ολόκληρες αναγνωστών και που εκφράζουν, χωριστά ο καθένας, ένα χαρακτηριστικό ανθρώπινο τύπο, μια συστατική πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης.

Υπάρχουν έργα της λογοτεχνίας που ο πανδαμάτορας χρόνος δεν μπορεί να τα φθείρει, να εκμηδενίσει την αξία και τη σημασία τους, που μέσα απ' την αέναη ροή της ζωής αναδύονται πάντοτε σφριγηλά και αιώνια. Αυτά είναι όσα μεταδίδουν στον άνθρωπο ένα μήνυμα διαχρονικής αξίας, μια ιστορία παραδειγματική, που να μπορεί να ισχύει ως πρότυπο ζωής και πράξης των ανθρώπων. Ένα τέτοιο έργο είναι Oι Άθλιοι. Η ιστορία του Γιάννη Αγιάννη είναι η αγωνιώδης πορεία μιας ανθρώπινης συνείδησης από το βόρβορο και το χάος προς το Αγαθό. O Oυγκώ συσχετίζει μ' ένα ρωμαλέο και ανεπανάληπτο τρόπο την περιπέτεια μιας ανθρώπινης ψυχής με την περιπέτεια ενός ολόκληρου λαού και μιας ολόκληρης κοινωνίας σε μια ταραγμένη εποχή. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν όλοι εκείνοι οι ήρωες που γοήτεψαν και γοητεύουν γενεές ολόκληρες αναγνωστών και που εκφράζουν, χωριστά ο καθένας, ένα χαρακτηριστικό ανθρώπινο τύπο, μια συστατική πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης.

Το 1842 που ο Ουγκώ ήταν μόνο σαράντα ετών, έγραψε σχετικά με το έργο του: "Κατά που την φαντάζομαι, η εργασία που έχω μπροστά μου είναι όπως μια θάλασσα - μια απέραντη απλωσιά από μισοϊδωμένες ιδέες, νέα γραψίματα, σχέδια, προσχέδια, μόλις μισοϊδωμένες τραγωδίες, κωμωδίες, ιστορία, ποίηση, φιλοσοφία, σοσιαλισμός, νατουραλισμός, ένα σύνολο από ασαφή έργα όπου χάνεται η σκέψη μου κι από τα οποία δεν ξέρω αν θα επιστρέψει ποτέ πια. Αν πεθάνω και δεν τα έχω τελειώσει, τα παιδιά μου θα ανακαλύψουν έναν σημαντικό αριθμό από αυτά αρχινημένα ή μισοτελειωμένα, στίχους, ποιήματα, κ.λπ. Επιθυμώ όλα αυτά να κυκλοφορήσουν με τον τίτλο "Ωκεανός"".Ο Βίκτωρ Ουγκώ είναι κυρίως γνωστός ως πεζογράφος από τα διάσημα μυθιστορήματά του: "Η Παναγία των Παρισίων", "Οι άθλιοι", "Οι εργάτες της θάλασσας", κ.ά. Γι' αυτό, ίσως, δεν ασχολήθηκαν διεξοδικά στο παρελθόν με την ποίησή του στην Ελλάδα. Μόνο κάποια ποιήματά του σε ανθολογίες γαλλικής ποίησης έχουν δημοσιευτεί, απ' ότι γνωρίζω. Κι όμως, η ποίηση απετέλεσε το κύριο έργο του και ο ίδιος αυτοκαθοριζόταν πρωτίστως ως ποιητής.Ο Ουγκώ ήταν βαθύτατα δημοκρατικός άνθρωπος και πολύ φιλέλλην. Για τα δημοκρατικά του αισθήματα εξορίστηκε από τον Ναπολέοντα III και έζησε δεκαενιά χρόνια στην εξορία. Όταν πέθανε, το λαϊκό προσκύνημα της σορού του ξεπέρασε κάθε προηγούμενο.Στον καιρό του θεωρήθηκε ένας από τους πολύ σημαντικούς εκπροσώπους της ρομαντικής γαλλικής σχολής. Ο πρόλογος στην τραγωδία του Κρόμγουελ απετέλεσε το μανιφέστο της σχολής. Τα ποιήματά του εμπνέονται από ό,τι ζει και αναπνέει, και παρ' ότι έγραψε πολλή ποίηση, αν κάτι δεν λείπει από αυτή είναι η υψηλή ποιητική ένταση και φαντασία που την δονούν.