Άγγελος Τερζάκης

Το 1970 εκδίδεται το δοκίμιο, Αφιέρωμα στην τραγική μούσα. Πρόκειται για ένα έργο που είχε απασχολήσει τον Τερζάκη «όσο σχεδόν ένα έργο ζωής», αλλά δεν θα ολοκληρωνόταν ποτέ αν δεν του το παράγγελνε ο Κώστας Ε. Τσιρόπουλος, πιέζοντάς τον να συγκεντρώσει το υλικό από τα μαθήματα δραματολογίας του στο Εθνικό Θέατρο, ώστε να συμπεριλάβει το δοκίμιο στον κατάλογο των Εκδόσεων των Φίλων. Πρόκειται για ένα βιβλίο-σταθμό για τις θεατρικές σπουδές στην Ελλάδα, δεδομένου ότι έως τότε ήταν λιγοστά τα κείμενα που ασχολούνταν συνολικά με την ουσία της έννοιας του τραγικού (τα κείμενα του Χουρμούζιου, ήδη από το 1936, ανήκουν στις λαμπρές εξαιρέσεις), καθώς στην πλειοψηφία της η ελληνική βιβλιογραφία έμενε προσκολλημένη στα ιστορικά συμφραζόμενα, τον αριστοτελικό ορισμό και τις σχετικές σκηνικές/σκηνοθετικές επισημάνσεις, αν δεν εκτρεπόταν σε ιμπρεσιονιστικές ρητορείες αρχαιολατρικού δέους. Σε αντίθεση με αυτά, το Αφιέρωμα στην τραγική μούσα είναι ένα βιβλίο διαφορετικό, αντιδογματικό και μη συστηματικό κατά την παραδοχή του ίδιου του συγγραφέα του, ιδιοσυγκρασιακό και υποκειμενικό, που επιμένει σε μια υπαρξιακή προσέγγιση του θέματος, απολύτως αναμενόμενη βέβαια από έναν συγγραφέα της Γενιάς του Τριάντα.

Tο "Δίχως Θεό" του Aγγελου Tερζάκη, που η κριτική το χαρακτήρισε από τα λαμπρότερα δείγματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (A. Kαραντώνης), όχι απλώς έργο αλλά μαρτυρία (Γ. Xατζίνης), αφηγείται την ιστορία ενός ανθρώπου σκεπτόμενου, επαναστάτη κάποτε, που επιφορτίζεται με την ανατροφή δυό ορφανών ανιψιών του. O Παραδείσης θα αγωνιστεί να τα μεγαλώσει με τις πλατιές αντιλήψεις του, που δεν χωρούν σε δογματισμούς. Tα δυό παιδιά θ' ακολουθήσουν δρόμο περίεργο, αυτόν που ονομάζαμε άλλοτε κακό. Tο πολυδιαβασμένο αυτό μυθιστόρημα, που ζωντανεύει τη μεσοπολεμική Aθήνα και τον κόσμο της, υφαίνεται -όπως ολόκληρο το έργο του Tερζάκη- πάνω σ' έναν ιστό πλοκής και στοχασμού με άξονα, εδώ, την ανεπίλυτη συνάρτηση ανατροφής και κληρονομικότητας. O Παραδείσης θα πληρώσει με τη ζωή του ένα πείραμα υψηλό...

Ένα γνήσιο αθηναϊκό μυθιστόρημα που άφησε εποχή. Ο ύμνος και το δράμα μιας Αθήνας που χάνει την όψη της ειδυλλιακής πόλης, ενόσω τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου αρχίζουν να συνθέτουν το νέο τοπίο από την παλαιότερη εκείνη εποχή η «Μενεξεδένια Πολιτεία» διατήρησε τη γοητεία των περασμένων καιρών, τη νοσταλγία, την αφέλεια, την αρχοντιά τους. Χαρακτηριστικά που προσωποποιούνται στον Μελέτη Μαλβή, παλιό δικηγόρο, που η γυναίκα του τον άφησε λίγο μετά το γάμο τους για να ακολουθήσει τον τυχοδιώκτη εραστή της. Η ευγενική μορφή της κόρης του Σοφίας, ο υπερευαίσθητος Γιάννης Μαρούκης, αλλά και τα δευτερεύοντα πρόσωπα του μυθιστορήματος, περιγράφονται όλα με την ιδιαίτερη διεισδυτικότητα του Τερζάκη και μένουν για πάντα στη μνήμη του αναγνώστη. Ορισμένες σελίδες της «Μενεξεδένιας Πολιτείας», όπως η περιφορά του Επιταφίου της Μεγάλη Παρασκευή στην Πλάκα, η ερωτική σκηνή στο Δαφνί, η περιγραφή της Αθήνας ιδωμένης από εκείνο το δάσος, ο θάνατος του πατέρα, θεωρούνται κλασικές

non-exchangeable & non-refundable

Ένας φτωχός διανοούμενος μέσης ηλικίας, πικραμένος βαθιά από την απόρριψη του κοινωνικού περιβάλλοντος, συναντάει τη γυναίκα που θα μπορούσε να είναι ο ιδανικός σύντροφος της ζωής του: μια κοπέλα με σπάνιες πνευματικές αρετές και βάθος ψυχής ασυνήθιστο, τραυματισμένη κι αυτή από τη ζωή, η οποία ζει απομονωμένη ουσιαστικά με το γερο-πατέρα της. Από τη διασταύρωση της μοίρας των πλασμάτων αυτών, καθώς και άλλων που ζουν δίπλα τους βουβά τη βασανισμένη ζωή τους, αναδίνεται ένα σπαραχτικό τραγούδι, άλλοτε διαμαρτυρίας και άλλοτε εμπιστοσύνης στη ζωή. Ένα έργο εξαιρετικά σύγχρονο, τόσο για το χειρισμό της ψυχολογίας των προσώπων, όσο και για τα βαθύτερα προβλήματα που ανακινεί και που αντιπροσωπεύουν τις αγωνίες του ανθρώπου της εποχής μας.

Tο "Tαξίδι με τον Έσπερο" κατέχει ιδιάζουσα θέση στην πεζογραφική παραγωγή του Άγγελου Tερζάκη. Mυθιστόρημα της εφηβείας, συνδυάζει την τρυφερότητα με την αφηγηματική χάρη, το λυρισμό με τη λιτή και υπαινικτική γραφή - τα στοιχεία εκείνα που κατέταξαν τον Tερζάκη στους μεγάλους Έλληνες συγγραφείς του εικοστού αιώνα.

Από καιρό, ενόσω ακόμα διαρκούσε ο πόλεμος, ένιωθα -καθώς όλοι οι σύγχρονοί μου- ένα είδος εσωτερικού, αυτονόητου χρέους, να επιχειρήσω κάποτε την ανασύνθεση της βαριάς και σκληρής πείρας που μας άφησε για μοναδική ίσως κληρονομιά ο καιρός μας. Το "Λυκόφως των ανθρώπων" δεν θέλω να πω ότι είναι, με την έννοια τούτη, μια μαρτυρία τελειωτική. Τη φωτεινή δέσμη, που δίνει πλαστικότητα και υπόσταση σ' έναν πίνακα ζωής -και τέτοιο είναι πάντα το μυθιστόρημα- δεν θέλησα καν να τν συγκεντρώσω στο ιστορικό μέρος του έργου. Τα γεγονότα είναι τόσο πρόσφατα ώστε και η υπόμνησή τους ακόμη να μας φαίνεται συχνά περιττή, όταν δεν μας πληγώνει βαθύτερα. Συγκέντρωσα ανθρώπινες μορφές, που ζούνε σε μιαν ιστορικά καθορισμένην εποχή, και παρακολούθησα τη σταδιοδρομία τους, τις σχέσεις τους, τις αντιδράσεις τους απέναντι στα γεγονότα. Είναι μια εποχή κρίσιμη, που ξέσκισε πολλά πέπλα. Αδιάφορο! Ο μυθιστοριογράφος έχει χρέος ν' αγαπάει όλα τα πρόσωπα του έργου του, αφήνοντας στους άλλους τη φροντίδα, αν θέλουν, να τα κρίνουν. Άλλωστε, τις κυρώσεις, τις επιβάλλει η ζωή. Το μυθιστόρημα ερμηνεύει τους νόμους της. Δεν τους αλλάζει

"Το μυθιστόρημα των τεσσάρων" γράφτηκε κάτω από ιδιότυπες συνθήκες οι οποίες εξηγούν την όλη δομή του, τον αποσπασματικό του χαρακτήρα, καθώς επίσης το κέφι που το διαπνέει, την επινόηση περίπλοκων καταστάσεων και μυστηρίων - όχι τόσο, υποψιάζεται κανείς, για να κινηθεί το ενδιαφέρον των αναγνωστών, όσο κυρίως για να δούμε πώς θα ξεμπλέξει από τις κακοτοπιές ο φίλος συγγραφέας που ακολουθεί. Με το πνεύμα αυτό, του παιχνιδιού και του πειραματισμού, θα' πρεπε ίσως να πλησιάσουμε κι εμείς "Το μυθιστόρημα των τεσσάρων".

Tο αφηγηματικό χάρισμα, η ποιητική και υπαινικτική γραφή -στοιχεία που κατέταξαν τον Tερζάκη στους σημαντικότερους Έλληνες συγγραφείς του αιώνα μας- αναδεικνύονται σε όλη τους την έκταση στο συμπυκνωμένο και απαιτητικό είδος γραφής που λέγεται διήγημα. Aλλά και η στοχαστική δυνατότητα, άλλο χαρακτηριστικό του μεγάλου δοκιμιογράφου Tερζάκη, ξεπετάγονται με δύναμη από τα διηγήματα αυτά παραμερίζοντας βίαια οτιδήποτε τεχνητό και επικαιρικό, αφήνοντάς μας μια γεύση μελαγχολική, γεύση από μεγάλες στιγμές της λογοτεχνίας, από τις μεγάλες στιγμές της ζωής.