Μαρσέλ Προυστ

non-exchangeable & non-refundable

non-exchangeable & non-refundable

non-exchangeable & non-refundable

Το κείμενο που ακολουθεί το έγραψε ο Προυστ (1871-1922) για να προλογίσει ένα βιβλίο του Άγγλου αισθητικού John Ruskin (1819-1900), "Το σουσάμι και οι κρίνοι", που είχε μεταφράσει με τη βοήθεια της Μαρίας Nordlinger, γιατί τα αγγλικά του δεν ήταν και τόσο σίγουρα. Η μετάφρασή του κυκλοφόρησε το 1906, αλλά ο πρόλογος είχε δημοσιευτεί χωριστά στο περιοδικό "Λατινική Αναγέννηση" (15.6.1905), έχοντας για τίτλο "Πάνω στην ανάγνωση". Μετά άλλαξε κι έγινε "Μέρες ανάγνωσης", όταν δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Φιγκαρό" (20.3.1907). Ξαναβρίσκουμε αυτό το κείμενο ή, όπως λέει ο ίδιος ο Προυστ, τις περισσότερες σελίδες του (αλλά και με διαφορές από το κείμενο του 1906), στον τόμο "Μιμήσεις και ανάλεκτα" (1919), μαζί με άλλες του μελέτες για τον Ράσκιν. Σ' αυτό το δοκίμιο, ο Μαρσέλ Προυστ συζητά τις απόψεις του Τζων Ράσκιν για την ανάγνωση. Αλλά με τον δικό του τρόπο, μας δίνει μια εξομολόγηση που προμηνύει την "Αναζήτηση του χαμένου χρόνου".

Ο τρίτος τόμος του κλασικού έργου του Μαρσέλ Προυστ, ο οποίος αφήνει μετέωρη τη μακροσκελέστατη και πολύτροπη φράση του, αποκαλύπτοντας μόνο στο τέλος το χαρακτηριστικό γλωσσικό σημείο που θα την καρφώσει στην οριστική της συσχέτιση με τις προηγούμενες και επόμενες και θα τη χρωματίσει αναδρομικά, είναι αδύνατο να μην τηρηθεί η δομή της φράσης και η σειρά των λέξεων δίχως να χαθεί κάτι πολύ ουσιαστικό από το ύφος αλλά και την ουσία του μυθιστορηματικού λόγου.

Από τα ξημερώματα, με το κεφάλι ακόμη στραμμένο στον τοίχο και πριν αντικρίσω, πάνω από τις μεγάλες κουρτίνες του παραθυριού, τη χροιά που έπαιρνε στη χαραματιά το φως της μέρας, ήξερα ήδη τι καιρό έκανε. Οι πρώτοι θόρυβοι του δρόμου μου το είχαν κιόλας μηνύσει, ανάλογα με το αν έφταναν ώς εμένα σβησμένοι και ξεστρατισμένοι από την υγρασία ή παλλόμενοι σαν βέλη στην καμπανιστή και κενή έκταση ενός ευρύχωρου, παγερού και καθάριου πρωινού· με το πέρασμα του πρώτου τραμ είχα αντιληφθεί αν το κροτάλισμά του είχε παγώσει στη βροχή ή αν κινούσε προς το άπειρο. Και ίσως από τους θορύβους αυτούς να είχε προκληθεί κάποια αναθυμίαση πιο άμεση και πιο διαπεραστική που, γλιστρώντας στον ύπνο μου, άπλωνε μέσα του μια θλίψη προάγγελο χιονιού ή έβαζε κάθε τόσο ένα ανθρωπάκι να ψάλλει απανωτούς ύμνους, δοξαστικούς για τον ήλιο, οι οποίοι μου προκαλούσαν έτσι -όσο, κοιμισμένος ακόμη, άρχιζα να χαμογελώ και τα βλέφαρά μου ετοιμάζονταν να θαμπωθούν- ένα εκκωφαντικό ξύπνημα με μουσική. Από το δωμάτιό μου, άλλωστε, επικοινωνούσα κυρίως με την έξω ζωή την εποχή εκείνη. Ξέρω ο Μπλοχ διηγήθηκε πως όταν ερχόταν να με δει το βράδυ, άκουγε το θόρυβο συζητήσεων· καθώς η μητέρα μου βρισκόταν στο Κομπραί και δεν έβρισκε ποτέ κανέναν στο δωμάτιό μου, ο Μπλοχ έβγαλε το συμπέρασμα πως μιλούσα μόνος μου. Όταν, πολύ αργότερα, πληροφορήθηκε πως η Αλμπερτίν κατοικούσε τότε μαζί μου, κατάλαβε πως την είχα κρύψει απ όλον τον κόσμο και δήλωσε πως αντιλήφθηκε επιτέλους το λόγο που μ έκανε, την εποχή εκείνη, να μη θέλω ποτέ να βγαίνω έξω. Έκανε λάθος. Και δικαιολογημένα, διότι η αλήθεια, κι όταν ακόμη είναι απαραίτητη, δεν μπορεί να είναι ολότελα προνοητή· όσοι πληροφορούνται μια σωστή λεπτομέρεια για τη ζωή κάποιου άλλου, βγάζουν αμέσως λαθεμένα συμπεράσματα, και βλέπουν στο γεγονός που μόλις ανακάλυψαν την εξήγηση πραγμάτων που είναι εντελώς άσχετα προς αυτό.[...]

Οι "Ηδονές και μέρες", τα νεανικά διηγήματα του Μαρσέλ Προυστ, αποτελούν τον προάγγελο του μετέπειτα, πασίγνωστου σήμερα, πολύ σημαντικού συγγραφικού του έργου. Περιέχουν στοιχεία αυτοβιογραφικά, ενώ συγχρόνως μας μεταφέρουν την εικόνα της εποχής του. Σύμφωνα με το συγγραφέα, "το βιβλίο είναι το προϊόν ενός άλλου εγώ", που παρατηρεί, καταγράφει και μεταφέρει αυτά που διαδραματίζονται στα κοσμικά και λογοτεχνικά σαλόνια της εποχής, την καθημερινή ζωή, τις εσωτερικές συγκρούσεις. Περιγράφει με τρόπο μοναδικό τις χαρές, τις λύπες, τις ελπίδες, τα όνειρα, τις αγωνίες των κοσμικών αλλά και των απλών ανθρώπων και συγχρόνως την απογοήτευση, τη ζήλια, τον πόνο και το θάνατο. Η ποίηση, ο λυρισμός, η μουσική, τα χρώματα και η ευαισθησία του συγγραφέα θα αγγίξουν την ψυχή του αναγνώστη...

Για αρκετούς συγγραφείς, όπως και για τον Προύστ, πίσω από το πάθος της γραφής κρύβεται –επιδέξια– το πάθος της ανάγνωσης. Στα δύο κείμενα του τόμου αυτού ο Προύστ μας μεταδίδει αυτό το πάθος αναδεικνύοντας την ανάγνωση ως μια εμπειρία εξίσου σημαντική (αν όχι και σημαντικότερη) από αυτήν του έρωτα ή του ταξιδιού, για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου – είτε ανήκει στους συγγραφείς είτε όχι. Αφορμή για τα αυτοβιογραφικά αυτά κείμενα στάθηκε η ανάγνωση του Ράσκιν, αλλά –όπως συμβαίνει με κάθε ενεργητική, «αυθεντική» εμπειρία– ο αναγνώστης-συγγραφέας Προύστ ξεπέρασε τα όρια του «κειμένου-αφορμής» που είχε μπροστά του. Αίφνης, η απόσταση ανάμεσα στον αναγνώστη και στον συγγραφέα καταργείται και έτσι προκύπτει ένα νέο, πρωτότυπο κείμενο. Ο Προύστ, αυτοβιογραφούμενος, μας παραδίδει ένα γνήσιο δείγμα της λογικής και της τεχνικής του, έτσι που τίποτε άλλο δεν μας απομένει πια από το να συνεπαρθούμε κι εμείς με τη σειρά μας. Άλλωστε, όπως λέει ο ίδιος: «Δεν υπάρχουν ίσως ημέρες της παιδικής μας ηλικίας που να τις ζήσαμε τόσο απόλυτα, όσο εκείνες που πιστέψαμε ότι τις αφήσαμε να φύγουν χωρίς να τις ζήσουμε, εκείνες που τις περάσαμε με ένα βιβλίο αγαπημένο».

Από το 1893 µέχρι το 1896 ο νεαρός Προυστ ακονίζει τα µαχαίρια του ως συγγραφέας στο περιοδικό La Revue blanche. Αποσπασµατικά, προσχεδιάζει ένα προσωπικό, µελλοντικό ακόµη, σύµπαν. Η οµοφυλοφιλική εξοµολόγηση στο Πριν πέσει η νύχτα εκθέτει τα άγχη του πόθου-πόνου, το σύντοµο Ανάµνηση επικεντρώνεται εξ ολοκλήρου στη δύναµη της αίσθησης, ενώ το Κατά της ασάφειας, τελευταίο του κείµενο για το La Revue blanche, επιβεβαιώνει το ενδιαφέρον του για την υιοθέτηση µιας µαχητικής στάσης, αλλά και τη βούλησή του να αναπτύξει έναν προβληµατισµό γύρω από την αλήθεια της λογοτεχνίας. Τα κείµενα αυτά, που δε θα συµπεριληφθούν στη συλλογή Τέρψεις και Ηµέραι, το πρώτο του βιβλίο που εκδόθηκε το 1896, προσεγγίζουν θέµατα που θα διατρέξουν συνολικά ολόκληρο το έργο του Αναζητώντας τον χαµένο χρόνο.Στον Αδιάφορο, όπως και στο Πριν πέσει η νύχτα, κυριαρχεί ο πόθος. Το διήγηµα αυτό πρωτοδηµοσιεύεται την 1η Μαρτίου του 1896 στο La vie contemporaine et Revue parisienne reunies. Με τη συµπυκνωµένη αφηγηµατική πλοκή και το τέλειο κλείσιµο της ιστορίας ο συγγραφέας µένει πιστός στις υφολογικές απαιτήσεις του διηγήµατος. Ακολουθεί την οπτική µιας ερωτευµένης γυναίκας και θεµελιώνει τη φαινοµενολογία της παθιασµένης συνείδησης, µελετώντας και αναλύοντας τον έρωτα σε όλη τη διάρκειά του (από τη στιγµή που γεννιέται µέχρι το τέλος του), στις ποικίλες περιπλοκές του (κοινωνικές και διαπροσωπικές) και στη συναισθηµατική του υπόσταση (ο έρωτας στον Προυστ είναι ένας γολγοθάς)… (Από την εισαγωγή) 

Γκιγιώμ Απολλιναίρ, Πωλ Βερλαίν, κόμης ντε Λωτρεαμόν, Στεφάν Μαλλαρμέ, Αλοΰσιους Μπερτράν, Σαρλ Μπωντλαίρ, Ζεράρ ντε Νερβάλ και Μαρσέλ Προυστ: οκτώ Γάλλοι θεράποντες και δημιουργοί μαζί της τέχνης του λόγου, του ποιητικού αλλά και του πεζού, κινούνται στις σκιές του μυστικού, του φανταστικού, του τρομακτικού, του συμβολικού, του σουρεαλιστικού και φέρνουν στο φως εικόνες, αισθήσεις, στοχασμούς, ακούσματα και αγγίγματα μέσα από τα πεζά ποιήματά τους ή την ποιητική πρόζα τους. Το βιβλίο είναι ο καρπός ενός συνδυασμού ατομικής και συλλογικής προσπάθειας που κατέβαλαν οι σπουδάστριες του δεύτερου έτους στα Εργαστήρια Λογοτεχνικής Μετάφρασης του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Η καθεμία καταπιάστηκε να μεταφράσει, με έμπνευση αλλά και με δέος πολλές φορές, κείμενα ενός από τους οκτώ πιο πάνω συγγραφείς και αντάλλαξε τη ματιά και την άποψή της με τις ματιές και τις απόψεις των συναδέλφων της. Το αποτέλεσμα είναι ένας μικρός τόμος με σκιές που δεν χάνονται ποτέ, αλλά που, τουναντίον, φωτίζονται αέναα και φωτίζουν. Περιέχονται τα κείμενα: - Γκιγιώμ Απολλιναίρ: "Περιπλάνηση της σκιάς", "Η εξαφάνιση του Ονορέ Συμπράκ", "Ονειροκριτική ή το όνειρο του σηπόμενου μάγου" (μτφρ. Αποστολία Γαλιάτσου) - Πωλ Βερλαίν: "Η τελευταία μετάληψη", "Ο τύραννος" (μτφρ. Μαρτίν Σκλάβου) - Κόμης ντε Λωτρεαμόν: "Τα άσματα του Μολντορόρ" (αποσπάσματα: "Πρώτο άσμα", "Έκτη στροφή", "Πρώτη στροφή", "Δέκατη τρίτη στροφή") (μτφρ. Αλίκη Σχοινά) - Στεφάν Μαλλαρμέ: "Ποιητικά πεζά" (αποσπάσματα: "Φτωχό, χλωμό παιδί", "Αναπόληση", "Η δόξα", "Φθινοπωρινός θρήνος", "Η πίπα", "Χειμωνιάτικο ρίγος", "Το φαινόμενο του μέλλοντος") (μτφρ. Μελίσσα Ζάχου, Βασιλική Σμπυρούνια) - Αλοΰσιους Μπερτράν: "Γκασπάρ της νύχτας" (αποσπάσματα: "Πρώτο όνειρο του Γκασπάρ της νύχτας", "Δεύτερο όνειρο του Γκασπάρ της νύχτας", "Ένα όνειρο", "Τρίτο όνειρο του Γκασπάρ της νύχτας", "Ο προπάππος μου", "Τέταρτο όνειρο του Γκασπάρ της νύχτας", "Το γοτθικό δωμάτιο", "Ο χορός κάτω απ' το καμπαναριό", "Το φεγγαρόφωτο", "Η Σαλαμάνδρα") (μτφρ. Γεωργία Μπουγά) - Σαρλ Μπωντλαίρ: "Βολές" (μτφρ. Εύα Σαββίδη) - Ζεράρ ντε Νερβάλ: "Το πράσινο τέρας", "Οκτάβια" (απόσπασμα) (μτφρ. Φανή Σωφρονίδου) - Μαρσέλ Προυστ: "Ημέρες ανάγνωσης" (απόσπασμα) (μτφρ. Κατερίνα Γούλα)