Λάκης Προγκίδης

Για τον Προγκίδη, ο Παπαδιαμάντης είναι ο Μεγάλος Πρεσβευτής του Μυθιστορήματος στη Χώρα του Βυζαντίου. Και να που τα πράγματα μοιάζουν να περιπλέκονται δυσάρεστα: αυτός ο κατ' εξοχήν μυθιστοριογράφος δεν είναι μυθιστοριογράφος! Έγραψε βέβαια τρία τέσσερα μυθιστορήματα, όμως το μεγαλύτερο και, αν καταλαβαίνω σωστά, το καλύτερο μέρος του έργου του αποτελείται από διηγήματα. Ακόμα μια πρόκληση: το διήγημα και το μυθιστόρημα θεωρούνται εδώ όχι ως διαφορετικές, αντιθετικές οντότητες (ορθά, κατά τη γνώμη μου: ποτέ δεν διέκρινα κάποια διαφορά ουσίας ανάμεσα σ' ένα διήγημα του Τσέχωφ και σ' ένα μυθιστόρημα του Φλωμπέρ), αλλά ως δύο μορφικές δυνατότητες της ίδιας τέχνης (της τέχνης που, με το λεξιλόγιο που διαθέτουμε, δεν έχει όνομα· της τέχνης της πεζογραφίας, αν θέλουμε· ή της τέχνης του μυθιστορήματος, αν συμφωνήσουμε να θεωρούμε απλώς το διήγημα ως το μικρό σχήμα του μυθιστορήματος). Aπό τον Πρόλογο του Mίλαν Kούντερα

Ο Παπαδιαμάντης, έναν σχεδόν αιώνα μετά τον θάνατό του, παραμένει, από τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, ο πιο συζητημένος συγγραφέας. Δεν υπήρξε στον τόπο μας καλλιεργημένος άνθρωπος που να μην αναρωτήθηκε για την κρυφή γοητεία του παπαδιαμαντικού έργου. Δεν υπήρξε γενιά που να αγνόησε την καλλιτεχνική του αξία. Και δεν υπήρξε ιστορική περίοδος που να μη διχάστηκε ως προς την εμβέλειά του. Ο λόγος είναι απλούστατος. Ο Παπαδιαμάντης έγραψε (έραψε, θα έλεγα) το έργο του με όλους τους κόμπους (ιστορικούς, πολιτισμικούς, γλωσσικούς, ψυχικούς και μεταφυσικούς) που μας συνθέτουν ως λαό. Φυσικό είναι λοιπόν να μας ταλανίζει και να μας χωρίζει. Το γεγονός δε ότι πολλές φορές η διάσταση των απόψεων φθάνει μέχρι την πόλωση αποδεικνεύει πως το έργο του Παπαδιαμάντη ζει και μας ακολουθεί μέχρι σήμερα σε όλες τις θεμελιακές επιλογές μας.

Ο Ραμπελαί είναι ο ιδρυτής-πατέρας της τέχνης του μυθιστορήματος. Αυτή την υπόθεση υπερασπίζεται ο Λάκης Προγκίδης, ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους, που διασταυρώνονται κατά μήκος του βιβλίου. Ο συγγραφέας περνά από τη σύγκριση του Ραμπελαί με τους μεγάλους προγόνους στις προσωπικές του αναμνήσεις, από τη φάρσα στη γλωσσολογία, από την Ιστορία στην κριτική της κριτικής, από την ενδελεχή ανάλυση του κειμένου στα παράξενα της ζωής, από τον Όμηρο στην επικαιρότητα...
«Στον Ραμπελαί, και βεβαίως σε όλους τους μυθιστοριογράφους, η παρελθούσα μορφή δεν είναι ούτε ακατάλυτος φάρος (κλασικισμός) ούτε εφήμερη δημιουργία (πρωτοπορίες), αλλά ένα κομμάτι ύφασμα που συνεχώς μπαλώνεται και συνεχώς ράβεται με καινούρια υπαρξιακά μοτίβα».
Αν και η τύχη παίζει μεγάλο ρόλο, τίποτα δεν είναι αυθαίρετο. Όλα στροβιλίζονται γύρω από τον ίδιο αισθητικό πυρήνα, πρώτη φορά κατονομάζεται εδώ: το μυθιστορηματικό γέλιο. (Από τον εκδότη)

Το "Υπό την παπαδιαμαντικήν δρυν" είναι το τρίτο δοκίμιο που αφιερώνει στο έργο του Παπαδιαμάντη ο Λάκης Προγκίδης. Προηγήθηκαν "Η κατάκτηση του μυθιστορήματος" (Εστία, 1998) και "Ο Παπαδιαμάντης και η Δύση" (Εστία, 2002). Σ' αυτό το νέο βιβλίο ο Λάκης Προγκίδης φέρνει σε διάλογο το έργο του συγγραφέα των "Χαλασοχώρηδων" με τον σημερινό κόσμο. Καταπιάνεται λοιπόν, πάντα υπό την σκέπη του Παπαδιαμάντη, πότε μεμονωμένα, πότε συνδυάζοντάς τα μεταξύ τους, με διάφορα προβλήματα των καιρών μας, όπως η οργιώδης εκμετάλλευση της φύσης, η προγραμματισμένη και ελεγχόμενη λήθη του παρελθόντος, η μάστιγα της υποχρεωτικής προόδου και το αβυσσαλέο μεταφυσικό έλλειμμα του σύγχρονου ανθρώπου. Δοκίμιο αιρετικό, ευφάνταστο, τεκμηριωμένο και ευφυές, διαβάζεται (όπως όλα τα δοκίμια του Προγκίδη) απνευστί, σαν μυθιστόρημα. Μείξη των ειδών από έναν μάστορα της γραφής.