Στρατής Δούκας

Κυκλοφόρησε στα αγγλικά «Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα, μια από τις σημαντικότερες αφηγήσεις της περιπέτειας όσων δεν μπόρεσαν να διαφύγουν έγκαιρα από τη μικρασιατική ακτή το 1922. «Ένα αληθινό διαμάντι» σύμφωνα με τον Φώτη Κόντογλου. 1922, ελληνοτουρκικός πόλεμος: Η Σμύρνη, η κοσμοπολίτικη πόλη της Μικράς Ασίας, πυρπολείται και λεηλατείται. Ο Νικόλας, Έλληνας στρατιώτης από την Ανατολία, αιχμαλωτίζεται από τους Τούρκους και μαζί με άλλους αιχμαλώτους εκτοπίζεται στην ενδοχώρα. Ωστόσο, καταφέρνει να δραπετεύσει, και έτσι αρχίζει ο αγώνας του για επιβίωση. Σε αυτό το φιλειρηνικό και βαθιά αντιπολεμικό έργο ο πρωταγωνιστής αφηγείται τις κακουχίες, τα δεινά και τις ταπεινώσεις που υπέστη, με τρόπο παραστατικό και ύφος γλαφυρό. Ο Στρατής Δούκας, που βίωσε προσωπικά τους μεγάλους πολέμους του 20ού αιώνα, μας επαναφέρει τη δραματική εμπειρία του Νικόλα Κοζάκογλου, πραγματικού πρωταγωνιστή, χωρίς φανατισμό και εχθρότητα, τοποθετώντας την αξιοπρέπεια του ανθρώπου στο επίκεντρο της αφήγησης. «Η ιστορία ενός αιχμαλώτου» έχει αναγνωριστεί ως ένα σημαντικό ευρωπαϊκό παράδειγμα της αντιπολεμικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα.

"Είναι ένα μικρό αριστούργημα. Η απλότητα του όλου κομματιού είναι μοναδική. Τύποι περνούν και χάνονται, αρπαγμένοι με μια μονοκονδυλιά. Στάζει η ζωή, στάζει η αλήθεια -στάλλα, στάλλα- από κάθε περιγραφή. Το έργο τούτο ανεβάζει τον κ. Δούκα στη σειρά των καλλίτερων διηγηματογράφων".

(Φώτος Πολίτης, "Ελεύθερον Βήμα", 10 Μαΐου 1929)

"Είναι ένα αληθινό διαμάντι· έχει μέρη που θαρρείς πως είναι Αγία Γραφή και Όμηρος· έχει και μια έξοχη αφιέρωση".

(Φώτης Κόντογλου, "Ελληνικά Γράμματα", 4 Μαΐου 1929)

"Η "Ιστορία ενός αιχμαλώτου", το υποδειγματικό για τη λιτότητα του ύφους του πεζογράφημα του Στρατή Δούκα, επανεκδόθηκε εικονογραφημένο [...] Πρωτοδημοσιευμένη στα 1929, η συγκλονιστική αυτή μαρτυρία από τη Μικρασία, έμεινε στην αφάνεια σχεδόν επί τρεις δεκαετίες για ν' αναγνωριστεί τα τελευταία χρόνια ως ένα από τα αριστουργήματα της γενιάς του '30".

(Αλέξανδρος Κοτζιάς, "Η Καθημερινή", 21 Ιουλίου 1977)

Είμαι κι εγώ ένα πουλί, με το τραγούδι μου. Το τραγούδι που τραγουδώ απ' τα μικρά μου χρόνια όλο το ίδιο πράγμα- όλο η ίδια παιδική άγνοια.
Από που τραβώ και που πάω. Τραβώ από μακριά και πάω ακόμα πιο μακριά. Τραβώ μες απ' την αντάρα και πάω εκεί που λάμπει ένας ήλιος. Τραβώ και ουρλιάζω, κλαίοντας και γελώντας μες από σκοτεινά φαράγγια.
Πέρασα πια μες σε βουνά παραμυθένια, βουνά έρημα από κόσμο. Κι οι αναμνήσεις μ' αφήκαν σαν ένα τσούρμο μαύρα πουλιά που πετούν ψηλά κι ύστερα ανακατεύονται. Μάταια πια καλώ αγάπες και φωνές που σβήσαν. Στη φωνή μου χουίζουν λυπητερά τα δάση.
Πίσω μένει ακόμα βαρύς χειμώνας. Κι όμως μπροστά τραβώ ένας έρημος στρατολάτης. Τυλιγμένοι στην αντάρα μ' ακολουθάνε οι λύκοι. Φυσομανάνε τα στοιχειά μέσα στο κρούσταλλο της νύχτας. Οι κορφές σφυρίζουν: "Στο καλό, ορφανέ οδοιπόρε. Ο Θεός να σε φέρει εκεί που πας με τα όνειρά σου"