Πολιτική

Όλοι έχουν το δικαίωμα να διαθέτουν όπως θέλουν τον χρόνο τους αντί να γίνονται ηθελημένα σκλάβοι του. Έτσι θεμελιώνει ο Paul Lafargue το επιχείρημα για τη μείωση του χρόνου εργασίας. Οι καπιταλιστές έπεισαν τους εργάτες με τη βοήθεια της Εκκλησίας ότι η ζωή τους είναι η δουλειά τους, κι έτσι περνούν τον χρόνο τους κλέβοντας τον χρόνο των εργατών. Οι τελευταίοι δεν πρέπει να διεκδικούν το δικαίωμα στην εργασία –ένα μαζοχιστικό ατόπημα, κατά τον Lafargue– αλλά το δικαίωμα στην τεμπελιά. Γιατί είναι ακριβώς αυτή η «αγάπη για την εργασία» που έχει επιφέρει τις μεγαλύτερες κακουχίες σε εκείνους που δεν έχουν τίποτα άλλο πέρα από αυτή. Όχι μόνο υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλές στην εποχή του, αλλά συνετέλεσε επίσης στην επίτευξη σημαντικών στόχων, εμπνέοντας το κίνημα για την οχτάωρη εργασία και την κατοχύρωση της ίσης αμοιβής για τους άντρες και τις γυναίκες. Το Δικαίωμα στην τεμπελιά καλεί τους προλετάριους όλου του κόσμου να ενωθούν – και να σταματήσουν να δουλεύουν τόσο πολύ! Ένα εμβληματικό βιβλίο, ένα μανιφέστο για το τι σημαίνει ανθρώπινη ζωή. Μια από τις πλέον εμπνευσμένες επιθέσεις στην έννοια της εργασιακής ηθικής. «Στην καπιταλιστική κοινωνία, η εργασία είναι η αιτία κάθε πνευματικού εκφυλισμού και κάθε σωματικής παραμόρφωσης […] Το προλεταριάτο, η μεγάλη τάξη που περιλαμβάνει όλους τους παραγωγούς των πολιτισμένων εθνών, η τάξη που, απελευθερώνοντας τον εαυτό της, θα απελευθερώσει την ανθρωπότητα από τη δουλική εργασία και θα καταστήσει το ανθρώπινο ζώο ελεύθερο ον, το προλεταριάτο ακριβώς αφέθηκε να διαφθαρθεί από το δόγμα της εργασίας, προδίδοντας τα ένστικτά του και αγνοώντας την ιστορική του αποστολή. Σκληρή και τρομερή υπήρξε η τιμωρία του. Όλες οι ατομικές και κοινωνικές δυστυχίες γεννήθηκαν από το δικό του πάθος για την εργασία».

Η λέξη «κρίση» (οικονομική, μεταναστευτική, πανδημική κ.ο.κ.) που ξεκίνησε να ακούγεται έντονα περί τα τέλη της δεκαετίας του 2000, συνυφαίνεται έως σήμερα με τις ζωές μας. Το βιβλίο αυτό δεν εξετάζει τα αίτια των κρίσεων που προκύπτουν στην ελληνική και διεθνή πραγματικότητα τα τελευταία χρόνια∙ μελετά τους τρόπους με τους οποίους η περίοδος αυτή επηρέασε την πολιτική, την κουλτούρα και τις ευρύτερες κοινωνικές σχέσεις στην Ελλάδα. Ο συγγραφέας χαρτογραφεί τα διάφορα αποτυπώματα των διεθνών κρίσεων, μέσω των συμβολικών ανακατατάξεων που τις προκάλεσαν και τις προκαλούν. Πρόσωπα της πολιτικής και πολιτισμικής ζωής -φαινομενικά ασύνδετα- συσχετίζονται, ώστε να αναδειχθούν οι κοινωνικές και ιδεολογικές διεργασίες που προκάλεσε η κρίση στην Ελλάδα

Ο Ρουσσώ υπογράφοντας το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ως πολίτης της Γενεύης κάνει μια προσπάθεια να θέσει τους όρους για την εύρυθμη λειτουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας.

Κηρύττει ότι ο άνθρωπος έχει ως κληροδότημά του από τη φύση τα απαραβίαστα και ιερά δικαιώματα της ελευθερίας και της ισότητας και αναλύει την άποψή του για τη δημιουργία των κοινωνιών.

Το Κοινωνικό Συμβόλαιο είναι η συμφωνία που συνάπτουν μεταξύ τους ίσα και ελεύθερα άτομα ώστε να ρυθμίσουν τη συμβίωσή τους στην κοινωνία όπου ζουν αλλά και για να προστατεύσουν τα φυσικά δικαιώματά τους. Εγχείρημα δύσκολο που προϋποθέτει τη ριζική μεταμόρφωση όσων συμμετέχουν σ’ αυτό. Όμως η συμφωνία αυτή, κατά τον Ρουσσώ, δεν αποτελεί πράξη αγαθών ατόμων, παρά ανταποκρίνεται σε καταστάσεις και προβλήματα που προκαλεί η διεφθαρμένη από τον πολιτισμό και εγωιστική πλέον ανθρώπινη φύση.

«Καθώς γράφω, βαθιά πολιτισμένοι άνθρωποι πετούν από πάνω μου, προσπαθώντας να με σκοτώσουν». Έτσι αρχίζει το εκτενές δοκίμιο του Τζορτζ Όργουελ, υπηρετώντας διπλό ρόλο καθώς μας βάζει και στο κλίμα των αρχών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στο λογοτεχνικό ύφος του συγγραφέα, με την αμεσότητα, την καρτερία και το λεπτεπίλεπτο χιούμορ. Είναι οι βομβαρδισμοί του Λονδίνου από τα γερμανικά αεροπλάνα ενώ ο ναζισμός απλώνεται στην Ευρώπη, απειλώντας ολόκληρο τον κόσμο, μαζί και την αγγλική ψυχή. Σ’ αυτό το κατ’ εξοχήν πολιτικό κείμενο που δημοσιεύτηκε λίγες εβδομάδες πριν να εισβάλουν τα ναζιστικά στρατεύματα στην ΕΣΣΔ, ο Όργουελ αναλύει τις έννοιες του εθνικισμού και του πατριωτισμού, αναζητώντας συγχρόνως διεξόδους «οικουμενικότητας». Το Λιοντάρι και ο Μονόκερως είναι ένα μεγάλο μάθημα πολιτικής σκέψης.

"Μοιάζει πια πολύ παλιά η αισιοδοξία με την οποία η Γαλλική Επανάσταση είχε χαιρετίσει το νόμο ως λύτρωση από την τυραννία και ως βασιλική οδό προς την ελευθερία και την ισότητα. Ο ρόλος του νόμου άλλαξε θεμελιακά ήδη από τον 19ο αιώνα. Δεν ενσάρκωνε πια την ιδέα της επαναστατικής δικαιοσύνης· έγινε ένα εργαλείο της αστικής πολιτικής στα χέρια των εθνικών κοινοβουλίων που στρεφόταν τόσο ενάντια στο φεουδαλικό παρελθόν όσο και στο ολοένα και πιο απειλητικό "κοινωνικό ζήτημα". Με λίγα λόγια, ο νόμος έγινε ένα μέσο κοινωνικού ελέγχου. Έναν αιώνα αργότερα αυτή η σκέψη έχει γίνει τόσο αυτονόητη, που προκαλεί ενόχληση ακόμα και η διερώτηση τι άλλο θα μπορούσε να είναι ο νόμος εκτός από μια σχετικά εφήμερη, προσανατολισμένη σε ένα σκοπό πολιτική διαταγή που απευθύνεται στην κοινωνία". Τόσο οι αδύναμοι όσο και οι ισχυροί επικαλούνται το δίκαιο. Η σημασία του δικαίου, της πιο θεμελειώδους από όλες τις αυθεντίες, είναι αντικείμενο διαρκούς ερμηνείας. Παρά τις διαρκείς παραβιάσεις του δικαίου, οι εμπλεκόμενοι σε κάθε διένεξη σπεύδουν πάντοτε να δηλώσουν ότι ενεργούν εν ονόματι του δικαίου, ότι συμμορφώνονται με το νόμο, ή ότι υπηρετούν την ύψιστη αρχή που κρύβεται πίσω του, τον Θεό, την ηθική ή τη λαϊκή κυριαρχία. Ο Μίκαελ Στολλάις στα δύο αυτά δοκίμια πραγματεύεται δύο κομβικές μεταφορές που σχετίζονται με την εικόνα του νόμου. Το μάτι του νόμου, που εμφανίζεται ήδη από την αρχαιότητα συνδεδεμένο με τον ηγεμόνα, παράγει μια σειρά από θεμελιώδεις αναπαραστάσεις της δικαιοσύνης, οι οποίες διαπερνούν όλη την ιστορία του νεότερου δικαίου. Αντίστοιχα, η επίκληση του ονόματος του νόμου, με το βάρος και την ιερότητα της προσωποποίησής του, αποτελεί ένα από τα πιο παλιά γλωσσικά εργαλεία της κυριαρχίας. Ο Στολλάις διερευνά τις πηγές και την πορεία των δύο μεταφορών μέχρι σήμερα, φωτίζοντας τις μεταβολές στην έννοια και τη λειτουργία του νόμου και του δικαίου.

Εντός του όλου της «κρίσης», ο Σιώμος αναλύει προσφυώς τα διακριτά είδη του ειδησεογραφικού, του καλλιτεχνικού, του επιτελεστικού/κινηματικού, του αυταναφορικού μιντιακού και ακαδημαϊκού λόγου. Με πραγματικά επιδέξιο τρόπο συνδυάζει σε θεωρητικό επίπεδο τη Σχολή του Essex (Laclau, Σταυρακάκης κ.ά.), τη βιοπολιτική (Φουκώ, Agamben), τη λακανική κοινωνική θεωρία (Zizek), τη θεωρία του Μέσου, την κοινωνιολογία των συναισθημάτων, την Κυβερνητική και βέβαια τη θεωρία της μεταδημοκρατίας.
Το βιβλίο καταπιάνεται με έναν ικανό όγκο πραγματολογικού υλικού το οποίο αναλύει με τη χρήση διαφορετικών μεθόδων (λεξικομετρία, πολυτροπική ανάλυση, επικοινωνιακή πλαισίωση) έτσι, ώστε να επιτύχει την απαραίτητη μεθοδολογική τριγωνοποίηση και άρα να κατοχυρώσει την εγκυρότητα των συμπερασμάτων του.
Αξιοσημείωτη αρετή του συγγραφέα είναι ότι κινείται με την ίδια άνεση στο μακρό-, μέσο- και μικρο-επίπεδο ανάλυσης προσφέροντας πρωτότυπες και πρωτοποριακές ερμηνείες σε οντική, οντολογική και επιστημολογική κλίμακα.
Κι αυτό διότι αφενός διαθέτει σοβαρό θεωρητικό υπόβαθρο που τον προφυλάσσει από την παγίδα του «παροντισμού» αναφορικά με το εύρος των αναλύσεών του και, αφετέρου, διότι είναι δεινός χρήστης των ποιοτικών μεθόδων τις οποίες μετήλθε. Βάσει αυτών, μπορεί και τολμά να σκεφτεί «έξω από το κουτί» και να ανεβάσει έτσι σημαντικά τον πήχη για τους μελετητές του πολιτικού λόγου

Η διαρκής αγωνία του Τολστόι για ένα σωτηριολογικό πρόταγμα το οποίο θα γλίτωνε τον κόσμο από τα δεινά του είναι το επικό στοιχείο που πράγματι μορφοποιεί το ύφος και το ήθος της γραφής του: τον επικό χαρακτήρα του αναρχικού χριστιανικού του οράματος για μιαν ηθική και ριζοσπαστική ζωή προς την έλευση της χάριτος.

Αυτό το κείμενο δεν έχει σκοπό βέβαια να συμβουλεύσει κάποιους υψηλά ιστάμενους ούτε να μάθει κάτι σ’ αυτούς που ζουν εκεί και, αν το θέλουν, γνωρίζουν. Είναι μια προσπάθεια ψυχικής χαρτογράφησης των εμπολέμων και αυτού που, κρυμμένο πίσω από τις διαπραγματεύσεις και τις συγκρούσεις, αποκτά τόσο μεγαλύτερη δύναμη όσο παραμένει άρρητο. Ας έχει ως σκοπό να ξεκαθαρίσει μερικά πράγματα σε κάποιους από μας, που αν και παρακολουθούμε από κάποια γεωγραφική απόσταση, γνωρίζουμε ότι η Παλαιστίνη όχι μόνο δεν είναι καθόλου μακριά, αλλά είναι και ο κόμβος πολλών μυστικών.

«Ένα νεόκοπο σύστημα γενικευμένης επιτήρησης τείνει να εδραιωθεί. Και σε αυτό ακριβώς το σύστημα θα υπαχθεί το πανεπιστήμιο με το πέρασμα στην “εξ αποστάσεως” διδασκαλία». Το πανεπιστήμιο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του ψηφιακού μετώπου. Ανοίγοντας τον δρόμο προς την ευρύτερη υιοθέτηση της «εξ αποστάσεως» διδασκαλίας στην ανώτατη εκπαίδευση, η πανδημική κρίση επιτείνει τις βαθύτερες εξελίξεις που έχουν ήδη δρομολογηθεί στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση και στην αξιολόγησή της. Φέρνει στο φως την ευπάθεια του πανεπιστημίου, η οποία επιβαρύνεται από την όλο και πιο ασφυκτική κυριαρχία της διαχειριστικής λογικής σε έναν χώρο που, ωστόσο, η ίδια του η αποστολή, στην υπηρεσία της κριτικής σκέψης, τείνει να κρατά ικανή απόσταση από τέτοιες λογικές. Διότι το ψηφιακό δεν είναι μια μορφή χωρίς περιεχόμενο· εμπεριέχει συγκεκριμένους τρόπους πράξης και λόγου, στους οποίους, ακριβώς, το πανεπιστήμιο δεν πρέπει να παραδοθεί αμαχητί, εν ονόματι μιας εκπαίδευσης ελεύθερης, ενσώματης και ποικιλόμορφης – και ως εκ τούτου συντονισμένης με την εποχή της. Είναι επείγον να αναλάβουμε δράση. Τα επιχειρήματα που αναπτύσσει ο Φορέστ δεν είναι τεχνοφοβικά. Δεν απορρίπτει ούτε τον εκδημοκρατισμό ούτε την ανάγκη κατάλληλης προετοιμασίας των φοιτητών για την αναζήτηση εργασίας. Ωστόσο, ο συγγραφέας δεν θέλει όλα αυτά να θέσουν σε κίνδυνο την αποστολή του πανεπιστημίου, το οποίο έχει ήδη πληγεί από την επικράτηση ενός διαχειριστικού μοντέλου που προωθεί την επιτυχία καιτην αποδοτικότητα.

Ποια είναι η κατάλληλη απόκριση του δημοκρατικού πολιτεύματος απέναντι στους αρνητές της ανεκτικότητας; Είναι η ανεκτικότητα απέναντί τους, σύμφωνα με τη δική της θεμελιώδη αρχή; Ή μήπως είναι ο μαχητικός τους αποκλεισμός από εκείνα τα δικαιώματα των οποίων ωστόσο η καθολικότητα προβάλλεται στην προμετωπίδα των φιλελεύθερων δημοκρατικών συνταγμάτων; Και οι δύο απαντήσεις ενέχουν και από έναν κίνδυνο -είτε του αφοπλισμού της δημοκρατίας έναντι των αρνητών της είτε της κατάλυσης καταστατικών της αρχών προς χάριν της αντιμετώπισής τους. Προκύπτει το παράδοξο ότι η προστασία της ελευθερίας μπορεί να στραφεί εναντίον της ίδιας της ελευθερίας. Τα κείμενα αυτού του τόμου μελετούν πώς αυτό το παράδοξο εμφανίστηκε στην περίπτωση της ακροδεξιάς βίας στην Ελλάδα και της ισλαμιστικής τρομοκρατίας στη Γαλλία, και πώς αντιμετωπίστηκε αντίστοιχα στις δύο χώρες, στον ορίζοντα πρωτοφανών διλημμάτων μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας.