Elisabeth Roudinesco

" De quoi demain sera-t-il fait ? " interroge Victor Hugo. Un philosophe, une historienne répondent au long d'un dialogue serré, exigeant. Pourquoi ont-ils choisi de faire ce livre ensemble ? En raison d'une longue amitié, au nom d'une histoire commune, en vertu de la qualité d'un débat qui n'a jamais cessé entre eux depuis qu'à la fin des années soixante la jeune étudiante découvrit l'importance de ce penseur de quinze ans son aîné qui, avec d'autres, réveillait l'esprit critique de toute une génération. Si les points de vue sont différents, l'héritage intellectuel est commun. Et c'est cet héritage qu'ils s'attachent à inventorier avant de circonscrire des enjeux majeurs de notre temps : comment penser la différence dans l'universel ? La famille a-t-elle encore un avenir ? La liberté se réduira-t-elle demain pour l'homme à l'intelligibilité des contraintes qui pèsent sur lui, ou le désir et l'imprévisible auront-ils encore leur place ? Que nous dit la souffrance des animaux que nous massacrons ? La page de la révolution est-elle définitivement tournée après l'échec du communisme ? Est-il envisageable d'en finir une fois pour toutes avec la peine de mort ? Quelles seront demain les formes nouvelles de l'antisémitisme et comment les combattre ? L'échange s'achève sur un éloge de la psychanalyse, référence commune tout au long du dialogue.

"De quoi demain sera-t-il fait ? " s'interroge Victor Hugo. Un philosophe et une historienne tentent de répondre à cette question au long d'un dialogue serré, exigeant. La famille a-t-elle encore un avenir ? Que nous dit la souffrance des animaux que nous massacrons ? Quelles seront demain les formes nouvelles de l'antisémitisme et comment les combattre ? Que reste-t-il de l'esprit de la Révolution après l'échec du communisme ? A travers le prisme de la psychanalyse dont ils font l'éloge, Jacques Derrida et Elisabeth Roudinesco décryptent et analysent leurs héritages intellectuels communs pour mieux penser l'avenir.

"Ένας άνθρωπος πεθαίνει πραγματικά, έλεγε ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, μόνον όταν πεθάνει με τη σειρά του και ο τελευταίος άνθρωπος που τον έχει γνωρίσει. Αυτή είναι σήμερα η περίπτωση του Φρόυντ, αν και υπάρχουν ακόμη κάποια ελάχιστα άτομα που, στην παιδική τους ηλικία, είχε τύχει να τον πλησιάσουν. Ο Φρόυντ πέρασε τη ζωή του γράφοντας και, παρόλο που μια μέρα κατέστρεψε κείμενα και επιστολές για να περιπλέξει το έργο των μελλοντικών του βιογράφων, έτρεφε τόσο μεγάλο πάθος για το ίχνος, την αρχαιολογία και τη μνήμη, ώστε ό,τι έχει χαθεί δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτό που έχει διατηρηθεί. Όταν πρόκειται για ένα τέτοιο πεπρωμένο, ο ιστορικός βρίσκεται αντιμέτωπος με υπερπληθώρα αρχείων και, συνεπώς, με απειρία ερμηνειών". Μετά από δεκαετίες απολογητικών σχολίων και βίαιων καταγγελιών, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξέρουμε ποιος ήταν πράγματι ο Σίγκμουντ Φρόυντ. Ωστόσο, από την εποχή της δημοσίευσης των τελευταίων συνθετικών έργων αναφοράς, καινούρια αρχεία ανοίχτηκαν στους ερευνητές, ενώ ο βασικός όγκος της αλληλογραφίας είναι στο εξής προσιτός. Ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης είναι πρωτίστως ένας Βιεννέζος της μπελεπόκ, υπήκοος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, κληρονόμος του γερμανικού και του εβραϊκού Διαφωτισμού. Όσο για την ψυχανάλυση, αυτή είναι καρπός ενός συλλογικού εγχειρήματος, ενός ρομαντικού πνευματικού κύκλου, στους κόλπους του οποίου ο Φρόυντ θα αφήσει να εκδηλωθεί ελεύθερα η έλξη του για το ανορθολογικό, τις αποκρυφιστικές επιστήμες, μεταμορφώνοντας ευχαρίστως τους φίλους του σε εχθρούς, Φάουστ και Μεφιστοφελής ταυτόχρονα. Στοχαστής της νεωτερικότητας αλλά συντηρητικός στις πολιτικές θέσεις του, δε θα πάψει να ενεργεί αντιφατικά ως προς το έργο του, πάντα στο όνομα της λογικής και του Διαφωτισμού. Τον βλέπουμε εδώ στην εποχή του, στην οικογένειά του, περιστοιχισμένο από τις συλλογές του, τις γυναίκες του, τα παιδιά του, τα σκυλιά του, τον βλέπουμε τέλος έρμαιο της απαισιοδοξίας μπροστά στην άνοδο των άκρων, κυριευμένο από ενδοιασμούς την ώρα της εξορίας στο Λονδίνο, όπου θα τελειώσει τη ζωή του. Τον βλέπουμε επίσης στην εποχή μας να τροφοδοτεί τα ερωτήματά μας με τις προσωπικές του αμφιβολίες, τις αποτυχίες του, τα πάθη του.