Τίτος Πατρίκιος

ΣΥΛΛΑΒΕΣ Κι ό,τι μ' απόμεινε απ' το πέρασμά σου σιγά-σιγά ο χρόνος το λειαίνει σαν ένα βότσαλο της ποταμιάς. Μονάχα πια για τ' όνομά σου είμαι σίγουρος. Κι όλο το λέω, το ξαναλέω μπρος στη θάλασσα μήπως και κάποια νύχτα, όταν μας πνιγούνε τα σύρματα κι η πέτρα, το χρειαστώ σα λέξη σωτηρίας κι ανακαλύψω αιφνίδια πως κι αυτό έχει σβήσει.

Ο ΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΛΙ αποτελείται από έντεκα νέα ποιήματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Στοχαστικά, με έντονη αποφθεγματικότητα και έναν τόνο απολογισμού, με τη γνώριμη προτίμηση του Τίτου Πατρίκιου στον διαλεκτικό τρόπο σκέψης και έναν ρυθμό που αξιοποιεί τη φυσικότητα της καθημερινής ομιλίας, τα ποιήματα της συλλογής αφήνουν ισχυρό αποτύπωμα στον αναγνώστη. Ο ΔΡΟΜΟΣ ΚΑΙ Η ΖΩΗ Ό,τι κι αν λέμε, ό,τι κι αν κάνουμε ό,τι κι αν σιωπηλά ή φωναχτά αναψηλαφούμε κάποιοι άλλοι, μικρά παιδιά ακόμα θα ζήσουν τα ίδια χιλιοειπωμένα βάσανα τις ίδιες απρόσμενες χαρές, θα προσπαθήσουν ν’ ανοίξουν καινούργιους δρόμους, ξεκινώντας όμως από έναν που δεν διαφέρει και πολύ απ’ τον δικό μας κάποτε αλλάζοντας, κάποτε ταλαιπωρώντας κάποτε ομορφαίνοντας τη ζωή ζωή με χίλια πρόσωπα, ζωή μοναδική ζωή δική μας και των άλλων.

Το βιβλίο του Τίτου Πατρίκιου "Ο πειρασμός της νοσταλγίας. Σημειώσεις καθημερινότητας" αποτελείται από σημειώσεις που γράφτηκαν την περίοδο 1980-2014 και αφορούν διάφορες εκφάνσεις του βίου: την καθημερινή συμπεριφορά, τον έρωτα, την κοινωνική και την πολιτική ζωή, τη λογοτεχνία και την τέχνη. Η αφετηρία τους, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου, είναι συχνά βιωματική: πρόσωπα, καταστάσεις, ιδεολογικά και πολιτικά διλήμματα με τα οποία ήρθε αντιμέτωπος ο συγγραφέας στη ζωή του. Με την έννοια αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συγκροτούν μια έμμεση αυτοβιογραφία. Ωστόσο, χάρη στην καθολικότητα των παρατηρήσεων, αποκτούν χαρακτήρα αφορισμών· η αυτογνωσία καταλήγει να γίνει ανθρωπογνωσία. Οι αφορισμοί του Τίτου Πατρίκιου φέρουν έντονη τη σφραγίδα του διαλεκτικού τρόπου σκέψης. Δεν πρόκειται για ρήσεις γνωμολογικού περιεχομένου που αποσκοπούν στον ορθό προσανατολισμό της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Αντιθέτως, ο συγγραφέας προσεγγίζει τα θέματά του με αντικομφορμιστική ματιά, αντιπαραθέτοντας στη νωθρότητα του κοινού νου την αέναη κίνηση της σκέψης, που θέτει διαρκώς σε κριτικό έλεγχο τις κοινώς παραδεδεγμένες αλήθειες και τις υπονομεύει με όργανο τη διαλεκτική, αναποδογυρίζοντας το νόημά τους. Έτσι, πίσω από τη γλωσσική απλότητα και την καθαρότητα της διατύπωσης, προβάλλουν εύστοχες παρατηρήσεις -που υποκρύπτουν γόνιμο πειραματισμό με τις δυνατότητες της γλώσσας και της σκέψης-, απροσδόκητοι συνδυασμοί εννοιών, λεκτικά και λογικά παράδοξα και πολύ χιούμορ. Aπό τα μικρά πεζά του βιβλίου αναδύεται εντέλει ένας νέος ανθρωπισμός, που στηρίζεται στην ασεβή ελευθερία του πνεύματος αλλά και στην παραδοχή της ρευστότητας της αλήθειας, της σχετικότητας και της παροδικότητας των ανθρωπίνων πραγμάτων.

Συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Τίτου Πατρίκιου, Α΄ τόμος (1943-1959).

Όταν φτάσεις κάποτε ν' ανακαλύψεις πόσες ακόμα αυταπάτες συντηρούσες όταν αναγκαστείς ν' αναγνωρίσεις κι εκείνα που δεν ήθελες να παραδεχτείς όταν πέσει και το τελευταίο είδωλο που πάνω του στήριζες την πίστη σου τότε μπορεί ν' αρχίσεις να μαθαίνεις πόσο βαθιά πηγαίνουν, πόσο είναι σκοτεινές οι ρίζες της καθεμιάς σου πράξης.

Η ποιητική σύνθεση με τον τίτλο "Σε βρίσκει η ποίηση" εντάσσεται στην κατηγορία των ποιημάτων ποιητικής. Στις εννέα ενότητες που απαρτίζουν το έργο ο ποιητής επικεντρώνεται στα σημεία εκείνα όπου διασταυρώνονται η ζωή και η ποίηση: η ποίηση συναντά τον ποιητή, έστω και φευγαλέα, είτε εν θερμώ, όταν έρχεται αντιμέτωπος με τα μικρά ή τα μεγάλα, τα ιδιωτικά ή τα δημόσια γεγονότα του πολυκύμαντου βίου του, είτε στη φάση του αναστοχασμού που επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου. Έτσι, στον απολογισμό ζωής που επιχειρεί, ο Τίτος Πατρίκιος επιστρέφει επίμονα στο παρελθόν και μιλάει για όσα τον σημάδεψαν, αλλού σε τόνο εξομολογητικό, αλλού με ελεγχόμενη συγκίνηση και αλλού με κριτική ματιά για πράξεις και παραλείψεις οδυνηρές. Στην τελευταία ενότητα η υπόρρητη προσδοκία του ποιητή για την οριστική κατάκτηση της ποίησης διαψεύδεται, καθώς εκείνη παραμένει απατηλή μέσα στις συνεχείς μεταμφιέσεις της, άπιστη στις υποσχέσεις της, παραπλανητική, αινιγματική: σε πείθει σαν άπιστη ερωμένη πως είναι δική σου μόνο (...) σου φουσκώνει τις ουτοπίες όσο να σκάσουν σαν μπαλόνι (...) σου ψιθυρίζει μυστικά που πρέπει εσύ να εξιχνιάσεις (...) Και όταν στο τέλος η ποίηση αποφασίζει να ανταμείψει τον ποιητή για την αφοσίωσή του, τότε, κατά σχήμα οξύμωρο, "[τ]ου αποκαλύπτει την αλήθεια, [τ]ου λέει καθαρά πως ανήκει σε όλους". Η κατακλείδα της ποιητικής σύνθεσης "Εκεί απάνω η ποίηση βρίσκει τον καθένα μας" φωτίζει αναδρομικά το έργο και μας αποκαλύπτει ότι η ποίηση δεν αποτελεί προνόμιο του ποιητή· η ποίηση συναντά τον καθένα μας, βρίσκεται παντού, αρκεί να μπορείς να την αναγνωρίσεις. Η αιρετική αυτή θέση συνιστά την πρωτοτυπία του "Σε βρίσκει η ποίηση" ως ποιήματος ποιητικής, ή με άλλα λόγια: αυτό ακριβώς είναι το σημείο που ο αυτοβιογραφούμενος ποιοητής συναντά τη βιογραφία του καθενός, το σημείο όπου συναντώνται η ποιητική και η πολιτική ηθική. Γ.Κ.

Με παίρνουν κάθε τόσο και με γυρίζουν τα τρένα, σαν έναν αξόριστο που δεν ξέρουν που να τον αφήσουν, σαν έναν κρατούμενο που δεν εμπιστεύονται σε καμιά φυλακή - έναν κρατούμενο που δεν γνωρίζει το λάθος του εκτός αν η λύπη για τη ζωή είναι φόνος, εκτός αν η καρδιά που αγαπά έχει χάσει τη λογική της

Εξέχουσα µορφή της νεοελληνικής γραµµατείας, ο Τίτος Πατρίκιος είναι ένας από τους σπουδαιότερους µεταπολεµικούς ποιητές. Σε όλο του το συγγραφικό φάσµα (ποιήµατα, αφηγήσεις, µεταφράσεις, δοκίµια) ακολουθεί µε συνέπεια τις αρχές, πολιτικές και ποιητικές, που διέπουν τη ζωή και την τέχνη του και συνιστούν τον προσωπικό αξιακό του κώδικα. Μέσα από την ποίηση, την τέχνη αυτή που αποτέλεσε τη µοίρα του, στοχάζεται, εξελίσσεται, αναθεωρεί.
Στρέφεται προς στο παρελθόν για να το αναλύσει και να το επανερµηνεύσει µε την πολύµορφη εµπειρία του, έχοντας διαρκώς το βλέµµα του στραµµένο προς το παρόν και το µέλλον.
Το βιβλίο βασίζεται στις συνοµιλίες του ποιητή µε τον Γιώργο Αρχι-µανδρίτη, από το 2007 µέχρι το 2020, υλικό που εµπλουτίστηκε έως την έκδοσή του, τον Νοέµβριο του 2022.

Από τη στάση µου
προς τη ζωή
βγαίνουν
τα ποιήµατά µου.
Μόλις υπάρξουν
τα ποιήµατά µου
µια στάση µού επιβάλλουν
αντίκρυ στη ζωή.