Θεοφανώ Καλογιάννη

Μετά τον πολυσυζητημένο "Θάνατο του Ιππότη Τσελάνο" (1988) και τις "Ιστορίες από τις Γραφές" (2001), η Θεοφανώ Καλογιάννη περνά αιφνιδιαστικά σ` έναν αφαιρετικό, ποιητικό λόγο. Το "Άνοιξον", που παρουσιάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής το 2003, είναι στην ουσία ένα εκτενές ποίημα που το μοιράζονται πολλές φωνές. Άλλες από αυτές είναι παλιές, βασισμένες στην παράδοση, άλλες καινούργιες. Αν όμως αφαιρεθούν τα πρόσωπα κι οι εποχές, ο λόγος είναι ένας. Ο αφηγητής, περνώντας από τη νεότητα στην ωριμότητα και το γήρας, αναρωτιέται που πήγαν όλα τα θαύματα που του υποσχέθηκαν όταν ήταν παιδί. Όμως όποιος δεν περιμένει τίποτα δεν στερείται καθόλου, κι ακριβώς η στιγμή της θλίψης του γίνεται ευκαιρία για νέα ζωή, μια ζωή ξανακερδισμένη, μια πόρτα που στέκεται ορθάνοιχτη και περιμένει, αλλά δεν την βλέπει κανείς. Κι απέξω έχει λιακάδα.

Πέντε ιστορίες όπου, με θαυμαστή ευαισθησία και εντελώς αβίαστα, συμπλέκονται διαφορετικά αφηγηματικά είδη: ο μύθος, τι χρονικό, η μυθιστορία, το παραμύθι, το διήγημα, και όπου η γλασσική φαντασία συνυφαίνει τη χαρά με μια λεπταίσθητη, συχνά απρόσμενη, μελαγχολία, ένας αλλόκοτος, γοητευτικός κόσμος, φορτωμένος με όλα τα δώρα της αφήγησης (ιππότες, μάγους, βασιλείς, πριγκίπισσες, θεούς, ζώα που μιλούν και ζωγραφιές που ζωντανεύουν, πολέμους, θυσίες και προσκυνήματα), ιστορημένος με μια γλώσσα που σε κάθε αράδα βρίσκει, χωρίς να την επιζητεί, την έκπληξη.

Μια μέρα ήρθε στον κήπο ένα συνεργείο. Άρχισαν να μετράνε και να βάζουν σημάδια. Κρατούσαν κάτι μεγάλους χάρτες στα χέρια λες κι έψαχναν για κάνα θησαυρό. Οι γάτες τους κοίταζαν σιωπηλές και πεινασμένες από τον τοίχο. Το τελευταίο καιρό κανείς δεν τις τάιζε. Τι τους θέλουν τους χάρτες, σκέφτονταν, ο κήπος είναι μπροστά στα μάτια τους, τόσο δύσκολο είναι να τον βρουν; Όμως, οι άνθρωποι πρέπει να ξέρουν τα πάντα με ακρίβεια. Πρέπει να βρουν σε ποιο ακριβώς σημείο του σχεδίου πέφτει το πεύκο και πού φυτρώνουν οι πασχαλιές πάνω στο χαρτί. Αυτό λέγεται "αποτύπωση", και κανείς δεν ξέρει σε τι ακριβώς χρησιμεύει. Οι άνθρωποι άφησαν το μεγάλο κήπο στην τύχη του, κι εκείνος γέμισε πανύψηλα, δέντρα και παράξενα φυτά, σαν τη ζούγκλα του Αμαζονίου. Επιπλέον, γέμισε γάτες. Οι γάτες του κήπου έχουν πολύ σοβαρά καθήκοντα. Φροντίζουν τα δέντρα και τα φυτά, μετρούν τις σκιές και τις λιακάδες κι επιβλέπουν τα πάντα. Ξέρουν πράγματα, που οι άνθρωποι ούτε να φανταστούν δεν μπορούν. Οι ευχές τους πιάνουν, όπως κι οι κατάρες τους. Οι γάτες αυτές δεν είναι τυχαίες. Είναι γενναίες και μαγικές. Τι θα κάνουν, λοιπόν, οι γάτες όταν οι άνθρωποι αποφασίσουν να καταστρέψουν τον κήπο;

Τα σπίτια τους έχουν πολλά μικρά δωμάτια, ένα για τον καθένα, με κρεβάτι και παράθυρο κι ένα μικρό κουτί στον τοίχο που το λένε «ντουλάπα». Στη μέση του σπιτιού υπάρχει μια αλάνα που λέγεται «σαλόνι» κι εκεί δεν κοιμάται κανείς. Για να βγεις κάτω στον δρόμο, έχει κάτι ψηλές και βαρετές σκάλες – ή πρέπει να μπεις σε κείνο το τρομακτικό κουτί που λέγεται «ασανσέρ». Και φυσικά αν σε πετύχει ο γείτονας στο ασανσέρ γίνεται φασαρία επειδή είσαι σκυλί και δεν επιτρέπεται. Τα παιδιά της οικογένειας, που μας κατέβαζαν για βόλτα, μας υπερασπίζονταν, εμείς κουνούσαμε τις ουρές και δίναμε όσο πιο πολύ χεράκι μπορούσαμε, αλλά παρά τις προσπάθειες κανένας στην πολυκατοικία δεν μας χώνευε. Η ευγένεια, σκεφτόμουν, είναι κι αυτή μια απάτη. Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Πώς φαίνεται άραγε ο κόσμος μέσα από τα μάτια του ξένου, του άλλου, του σκύλου; Οι αξίες και οι σκέψεις, που μεταφράζονται συχνά σε πράξεις, δεν είναι ενιαίες για όλους, όπως αυτάρεσκα θεωρούμε ως κυρίαρχοι της φύσης και της ζωής. Η βεβαιότητα για το σωστό και το λάθος μεταφράζεται συχνά σε σκληρότητα, και δεν αρκούν οι καλές προθέσεις. Τα σκυλιά, τα πουλιά, ακόμα και τα δέντρα (ιδίως αυτά), μπορεί να έχουν άλλη άποψη για τη ζωή – πόσο μάλλον οι ξένοι, οι μοναχικοί, οι ανέστιοι. Όμως όλοι έχουν δικαίωμα στην ελπίδα, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για το κάθε πλάσμα. Μια περιπλάνηση, μια Οδύσσεια σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής μέσα από δοκιμασίες και περιπέτειες, που οδηγούν στην αυτογνωσία – και τελικά πίσω σε μια παράξενη Ιθάκη. Η καλύτερη ζωή είναι αυτή που ονειρεύονται οι πρωταγωνιστές του Ψεύτη Παράδεισου, αλλά η αληθινή ζωή είναι αυτή που μαθαίνουν στην πορεία. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Η Θεοφανώ Καλογιάννη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1967 και μεγάλωσε στη Σουηδία και τη Λήμνο. Σπούδασε συντήρηση έργων τέχνης, αγγλική φιλολογία, ζωγραφική και γλυπτική στην ΑΣΚΤ. Είναι επίσης διπλωματούχος βυζαντινής μουσικής από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Βιβλία της: Ο Θάνατος του Ιππότη Τσελάνο και άλλες ιστορίες (Εστία 1989, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 1992), Ιστορίες από τις Γραφές (Ωκεανίδα 2001), Άνοιξον (Εστία 2004, από την ομότιτλη παράσταση του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών) και Ο Κήπος με τα γκρι (Εστία 2004, παιδικό, με εικονογράφηση της ιδίας). Κείμενά της έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους, καθώς και στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Τα διηγήματά της έχουν μεταφραστεί στα αγγλικά, γαλλικά, σουηδικά και βουλγαρικά. Μεταφράζει λογοτεχνία από τα σουηδικά, τα νορβηγικά και τα αγγλικά. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ασχολείται ενεργά με την εκπαίδευση και την επανένταξη αδέσποτων σκύλων.