Poésie

Το δέκατο τρίτο βιβλίο της Λουίζ Γκλικ είναι από τις πλέον υποβλητικές ποιητικές της συλλογές, από εκείνες που σε κατατρύχουν. Όπως στη συλλογή Η άγρια ίρις έτσι και εδώ, υπάρχει μια χορωδία, μια συνήχηση φωνών – όμως εδώ οι ομιλητές είναι εντελώς ανθρώπινοι, φασματικοί και ταυτόχρονα αρχαίοι. Οι Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα είναι μουσική δωματίου, μια πρόσκληση σ’ εκείνο το προνομιούχο βασίλειο που είναι αρκετά μικρό ώστε να ακούγεται κάθε μεμονωμένο όργανο –dolente– με τη μελωδική του γραμμή να παρατείνεται, και στη συνέχεια να μεταφέρεται ζωηρά στο επόμενο όργανο –animoso– και συνάμα αρκετά μεγάλο ώστε να περιέχει μια ολόκληρη ζωή, τα ασύλληπτα δώρα και τις απώλειες των γηρατειών, τα παιχνιδάκια που κουδουνίζουν στο πίσω μέρος ενός αυτοκινήτου, ένα παρατημένο διαβατήριο, τα συστατικά ενός αναζωογονητικού σάντουιτς μέσα στον χειμώνα, την ευφρόσυνη παρουσία του ήλιου η λαμπρότητα του οποίου είναι ευθέως ανάλογη με το σκοτάδι του. «Κάποιοι από εσάς θα καταλάβετε τι εννοώ», λέει η ποιήτρια εννοώντας κάποιοι από σας θα με ακολουθήσουν. Δική της είναι η επίμονη παρουσία, δική της η φωνή που περιέχει όλες τις ζωές μας, «όλους τους κόσμους, ο καθένας πιο όμορφος από τον προηγούμενο». Αυτό το υπέροχο βιβλίο δεν θα μπορούσε να γραφεί από κανέναν άλλο ούτε όμως και από την ποιήτρια σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ζωής της.

Ο Άγγελος Σιλέσιος με τα ευθύβολα, σύντομα ποιήματα που δημοσίευσε για πρώτη φορά στα 1657, ποιήματα μεστά νοημάτων και ανταποκρίσεων, κατάφερε να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο ποιητικό έργο που συνεχίζει να διατηρεί, έπειτα από τρεις και πλέον αιώνες, τη λάμψη και την αλήθεια του. Έχοντας ζήσει τη φρίκη του Τριαντακονταετούς Πολέμου, που στερέωσε μέσα του την απόφαση να εγκαταλείψει τα εγκόσμια, αφιερώθηκε στην ενατένιση ενός κόσμου φωτεινότερου, αυτόν που ύμνησε με απαράμιλλη χάρη στον "Χερουβικό οδοιπόρο", στο ένα και μοναδικό ποιητικό έργο που δημοσίευσε και τον έκανε γνωστό όχι μόνο στα ευρωπαϊκά γράμματα αλλά σ' ολόκληρο τον κόσμο. Ο "Χερουβικός οδοιπόρος", που μεταφράζεται για πρώτη φορά στη γλώσσα μας, είναι ένα ταξίδι στις μέσα δύσβατες και αχανείς εκτάσεις, εκεί που κατοικεί ο αληθινότερός μας εαυτός και οι βαθύτερες πηγές της ύπαρξής μας. Εμπεριστατωμένα σχόλια και ένα κείμενο του μεταφραστή, που γράφτηκε ειδικά για την παρούσα μετάφραση, αποκαλύπτουν έναν μεγάλο ποιητή του 17ου αιώνα και ένα αξεπέραστο έργο της ευρωπαϊκής ποιητικής παράδοσης. Η παρούσα, δίγλωσση, έκδοση παρουσιάζει το πρωτότυπο κείμενο στην αυθεντική του μορφή.

Μια πρωτότυπη ανθολογία µε άξονα τον έρωτα στο έργο του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, µια µικρή ξενάγηση σ’ ένα τεράστιο έργο που εν πολλοίς παραµένει άγνωστο στο ελληνικό κοινό. Χίλιες ερωτικές στιγµές µοιρασµένες σε τριάντα ενότητες µε µότο µικρά ισοδύναµα από την ελληνική γραµµατεία, όπου κάθε ενότητα µπορεί είτε να διαβαστεί σαν µια ποιητική σουίτα ή σαν ένας αντιστικτικός διάλογος είτε να παρασταθεί σαν θεατρικός µονόλογος ή σαν δρώµενο διονυσιακού χορού. Αβυσσαλέο το ερωτικό πάθος στο έργο του Ισπανού ποιητή, µε την υπερθυµία στο χείλος και τον σπαραγµό στο βάθος της αβύσσου ταυτόχρονα, από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης –φωτιά, αέρα, νερό, γη– παράγει το κράµα του φεγγαριού και την άλλη του όψη, το µαχαίρι. Κυρίαρχος ο αισθησιασµός, και καθαρός από οποιαδήποτε χυδαιότητα ή ποταπή λαγνεία, περιφρουρεί το δικαίωµα της σάρκας να ποθεί και να ποθείται, παράλληλα µε το δικαίωµα της ψυχής να αγαπά και να αγαπιέται, αλλά και να παρηγορεί τον ανέφικτο έρωτα. Χίλιες ποιητικές στιγµές που θα κάνουν πολλές φορές τον αναγνώστη να σκεφτεί για τον Φεδερίκο µας: «Τι αηδονάκι ήταν αυτό στα ξόβεργα του κόσµου;».

Η επιρροή του Πάουντ στην ποίηση του 20ου αιώνα είναι αναντίρρητα η μεγαλύτερη. Κανένας άλλος συγγραφέας δεν έχει να παρουσιάσει ανάλογο όγκο ποιητικών, μεταφραστικών και κριτικών έργων, κανένας άλλος δεν έχει αφιερώσει τόση ενέργεια στην προώθηση των τεχνών εν γένει. Και ασφαλώς, κανένας δεν αποτέλεσε το επίκεντρο τόσο φλογερών αντιπαραθέσεων, τον στόχο τόσο σφοδρών επιθέσεων. Τον λάτρεψαν και τον μίσησαν· τον ύμνησαν και τον καταδίκασαν. Πολλές φορές, ερήμην της τέχνης του. Ο Πάουντ ανέλαβε το καθήκον να αναζωογονήσει την ποίηση με ζέση σχεδόν ιεραποστολική, με μια επιμονή που άγγιζε σχεδόν το απόλυτο. Ο Έλιοτ, ο Τζόυς, ο Χέμινγουεϋ και πολλοί άλλοι έγραψαν για την άδολη αφοσίωση του Πάουντ στην προσπάθεια να "ανανεώσει την τέχνη της γραφής", για την ανιδιοτελή ενασχόλησή του με το έργο των συγγραφέων που εκτιμούσε. Μύησε τον Γέιτς στο θέατρο ενώ, ανακάλυψε, ενθάρρυνε και βρήκε εκδότες για τον Τζόυς και τον Φροστ. Επιμελήθηκε ως γνωστόν και έδωσε την τελική μορφή στην "Έρημη χώρα" του Έλιοτ. Μαζί με τον Λιούις θεμελίωσε το κίνημα του βορτισισμού και το βραχύβιο αλλά σημαντικό περιοδικό Blast. Η λογοτεχνική ιστορία του 20ου αιώνα είναι αδιανόητη χωρίς τον Πάουντ. Σύμφωνα με τον Γέιτς, το Χιού Σέλγουιν Μώμπερλυ είναι ένα "αριστούργημα", ενώ τα λιγότερα συνεκτικά Cantos φανερώνουν έναν νου σε σύγχυση, που δεν ήταν σε θέση να τιθασεύσει το υλικό του και να του δώσει μια ολοκληρωμένη μορφή. Κατ΄ άλλους, όπως ο Έλιοτ, η ποίηση του Πάουντ είναι μια πορεία αδιάσπαστης ανέλιξης, που ξεκινά από τα μικρότερα ποιήματα των πρώτων χρόνων, περνά στο μεταβατικό Μώμπερλυ, το "εκπληκτικό ποίημα", όπως το αποκαλεί ο ΄Ελιοτ, και κλείνει με το "δαντικών βλέψεων" έργο των Cantos. Το αν ο Πάουντ οφείλει την περίοπτη θέση που κατέχει στην ιστορία της ποίησης αποκλειστικά , ή κυρίως, στο Χιού Σέλγουιν Μώμπερλυ είναι ζήτημα υποκειμενικής θεώρησης. Είναι σαφές όμως πως το συγκεκριμένο ποίημα έχει εξυμνηθεί τόσο από τους θαυμαστές όσο και από τους επικριτές των Cantos και κατά γενική ομολογία αντιπροσωπεύει- μαζί με την "Έρημη χώρα" του Έλιοτ- το μανιφέστο του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού, και κατ΄ επέκταση, λόγω της βαρύνουσας σημασίας που είχε στην εξέλιξη της παγκόσμιας ποίησης, του μοντερνισμού γενικότερα.

ΔΕΝ ΕΧΕΙΣ ΤΙ ΝΑ ΧΑΣΕΙΣ

Καλά τα βγάζει πέρα η μοναξιά
φτωχικά αλλά τίμια.
Αλλού κοιμάται αυτή
κι αλλού το εγκρατές σκεπτικό εάν.
Μόνο καμιά φορά
σε πειραματισμούς την παρασύρει
η περιέργεια
-όφις προγενέστερος
και πιο φανατικός
απ' τον νερόβραστον εκείνον της μηλέας.
Δοκίμασε της λέει, μη φοβάσαι
δεν έχεις τι να χάσεις
και την πείθει
να κουλουριάζεται πνιχτά
να τρίβεται σα γάτα ανεπαίσθητη
πάνω στο διαθέσιμο αέρα
που αφήνεις προσπερνώντας.
Απόλαυση πολύ μοναχικότερη
από τη στέρησή της.

"Χνάρια λαφριά" είναι μια σειρά ποιήματα που λειτουργούν αυτόνομα αλλά διαπνέονται από ένα κοινό αίσθημα. Ότι η ζωή είναι δύσκολη αλλά αξίζει τον κόπο. Έχει στιγμές δυνατής έντασης, που πολλές δεν είναι και κρατούν λίγο, αλλά βοηθούν στη συνέχεια το προχώρημα του δρόμου. Όπως όταν δεχόμαστε απρόσμενα ένα δώρο δίχως να ξέρουμε από πού ή από ποιον, αλλά το βάζουμε στην τσέπη και πηγαίνουμε ελαφρότεροι. Την ανάκληση της εμπειρίας εκείνης που μας συντροφεύει κι όταν την έχουμε ξεχάσει επιχειρούν αυτά τα ποιήματα.

Ο μέσα κήπος Όλυμπε, Κίσσαβε, βουνά της Κίνας, άγνωστα 'Εβερεστ της Ινδοκίνας, ψηλά κι απάτητα, μικρά μπροστά μου, μπρος στα αισθήματα τα πιο κρυφά μου. Ο μέσα έρωτας, ο μέσα κήπος, κόσμος ολόκληρος αυτός ο χτύπος. Ο μέσα έρωτας, καρδιά, καρδιά μου, βουνά κι ηφαίστεια όλα δικά μου! Βουνά ρεμπέτικα της Αλαμπάμα, Αίτνα της Θήρας μου και Φουτζιγιάμα, ηφαίστεια άγρια, σβηστά μπροστά μου, μπροστά στον έρωτα και την καρδιά μου.

Ο Τουμανίδης συμπεριλαμβάνεται στη χορεία των ποιητών που «έφτασαν διαδοχικά στην πρω­τεύουσα ως τη δεκαετία του ’70».24 Στην πρώτη ποιητική συλλογή του εκφράζονται αισθήματα δυσκολίας προσαρμογής στην πόλη: Όλη μέρα στην άσφαλτο. Επαφή ακατόρθωτη, δίχως κατάληξη χειρονομίες. Γυρίζει ο τροχός – και η πόλη υψώνεται. Πού πάει; Ψηλά τα ηλεκτροφόρα καλώδια συνεχίζουν- «Ποια η γνώση λοιπόν;» Τα πράγματα που αγγίξαμε, φωνάζουν. (Διαστάσεις) Στην ποίηση της πρώτης συλλογής συναντάμε, επίσης, έναν υψηλό βαθμό «αποπροσωποποίησης» του λυρικού «εγώ», που καθιστά ασαφείς τις αυτοβιογραφικές αναφορές. Δεν συναντάμε αναφορές στην Αθήνα (παρά μόνο στον Παρθενώνα) ούτε στο Πάικο, στη Λιθαριά, στην Άρνισσα, τόποι που έχουν σημαδέψει τον ποιητή και που θα κάνουν την εμφάνισή τους ως τόποι αλλά και ως ετεροτοπίες στις κατοπινές ποιητικές συλλογές του, κυρίως, αυτές που εκδόθηκαν μετά το 1987. Κανένα στοιχείο αναφοράς δεν δίνεται γι’ αυτή τη διαδρομή μέσα από τη «μυρωδιά του καμένου οξυγόνου, το απόβραδο».25 Έχουν εξαλειφθεί οποιεσδήποτε συνάφειες κι όποια στοιχεία χρησιμοποιεί αποδίδονται με την τεχνική του μοντάζ.