Jacques Derrida

Γράφω για να διαφυλάξω. Αλλά η διαφύλαξη δεν είναι μία αρχειοθέτηση στεγνή και πεθαμένη. Κατά βάθος πρόκειται για ατέρμονες μνήμες, μνήμες χωρίς όρια που δε θα αποτελούσαν αναγκαστικά ένα φιλοσοφικό ή λογοτεχνικό έργο, αλλά απλά μία μεγάλη επανάληψη. Αυτό που θαυμάζω στους φιλοσόφους, αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο από ό,τι σε άλλους τελικά, είναι ότι αποπειρώνται να κατασκευάσουν τις πιό οικονομικές κατασκευές για να επαναλαμβάνουν. Τοποθετούνται σε αυτό το σημείο του λόγου, όπου έχει κανείς τη μεγαλύτερη κυριαρχία πάνω στο λόγο, στο λόγο ως πράξη μνήμης, ολόκληρης της μνήμης εκ των προτέρων, πράγμα που επιτρέπει να τυποποιούν με τρόπο οικονομικό το μέγιστο μέρος των πραγμάτων που μπορεί κανείς να λέει ή να σκέπτεται. Με αυτό το νόημα, για μένα, ο φιλόσοφος πρωτ’ απ’ όλα είναι ένας φύλακας της μνήμης• κάποιος που διερωτάται για την αλήθεια, για το είναι, για τη γλώσσα, για να διαφυλάττει, ανάμεσα στην αλήθεια και τη φύλαξη (…) η αλήθεια είναι η φύλαξη, είναι αυτό που επιτρέπει να φυλάττει κανείς, να φυλάγεται. Έτσι ο φιλόσοφος είναι ένας φύλακας, με την πιο ευγενή σημασία του όρου• όχι απλώς ένας φύλακας του θεσμού ή ένας σκύλος-φύλακας, αλλά ο φύλακας της αλήθειας, ο φύλακας αυτού που φυλάγεται, της επιθυμίας για φύλαξη

Ένας Γερμανός φιλόσοφος, ο Martin Heidegger, βλέπει έναν πίνακα του Ολλανδού ζωγράφου Van Gogh που απεικονίζει ένα ζευγάρι παπούτσια. Ο πίνακας τον εντυπωσιάζει και του αφιερώνει ένα εκτενές σχόλιο. Ένας Αμερικανός ιστορικός τέχνης, ο Meyer Schapiro, διαβάζει το σχόλιο του φιλοσόφου και διατυπώνει γραπτώς τις αντιρρήσεις του. Ένας Γάλλος φιλόσοφος, ο Jacques Derrida, διαφωνεί και με τους δύο, προχωρεί σε μια συγκριτική ανάγνωση των θέσεών τους και συγγράφει επ' αυτού ένα δοκίμιο. Τέλος ο Αμερικανός ιστορικός, ο Σαπίρο, επανέρχεται -έχοντας υπόψη του, χωρίς να το ομολογεί, την κριτική του Ντερριντά κι αφού ο Χάιντεγκερ δεν υπάρχει πια- τεκμηριώνοντας περαιτέρω την άποψή του. Σε αυτά τα (3+1) κείμενα δεν απηχούνται μόνο τρεις διαφορετικές θέσεις (η ερμηνευτική φαινομενολογία, η κοινωνική ιστορία της τέχνης και η αποδόμηση). Εδώ, με αφορμή ένα έργο τέχνης, συγκρούονται κυρίως -καλύπτοντας όλο το φάσμα της νεωτερικής και της μετανεωτερικής εποχής- τρεις διαφορετικές αντιλήψεις για την ιστορία: μια μεταφυσική του νοήματος, που συμβαδίζει με τον μεσοπολεμικό ολοκληρωτισμό, μια ανάγκη για την πολιτική ερμηνεία των φαινομένων, έσχατος σπασμός του αιτήματος για κοινωνική απελευθέρωση του όψιμου μεταπολέμου, και μια αγχώδης παραπομπή στη σημερινή αδυναμία ορισμού του ενεργού υποκειμένου. Αυτή η σύγκρουση, που διατυπώνεται εδώ με αριστοτεχνικούς όρους, κάνει την ανάγνωση τούτων των κειμένων όχι μόνο εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αλλά και άκρως επίκαιρη.

Αυτό το κείμενο εκφωνήθηκε τον Ιούλιο του 2000 στη Σορβόνη, στο πλαίσιο της τετραήμερης σύγκλησης των Γενικών Τάξεων της Ψυχανάλυσης επ' ευκαιρία της επετείου των εκατό χρόνων από τη δημοσίευση του ιδρυτικού ψυχαναλυτικού φροϋδικού κειμένου "Η ερμηνεία του ονείρου". Εδώ ο Jacques Derrida θα αναδείξει τη ριζοσπαστική σχέση της ψυχανάλυσης με την ηθική, το δίκαιο και την πολιτική, μέσω της πραγμάτευσης των εννοιών της αντίστασης, της ωμότητας και της κυριαρχίας. Μεταξύ των πολλών θεμάτων που πραγματεύεται δεσπόζουν η νομιμοποίηση της θεσμικής συγκρότησης των Ψυχαναλυτικών Εταιρειών και ομάδων, το πρόβλημα της οδύνης, ο πόλεμος και η ειρήνη, η αποδόμηση της κυριαρχίας, τα δικαιώματα του ανθρώπου, η θανατική ποινή, οι ενορμήσεις θανάτου και ζωής, το δικαίωμα στη ζωή, η επιβίωση.