Jean-Jacques Rousseau

Je forme une entreprise qui n'eut jamais d'exemple et dont l'exécution n'aura point d'imitateur. Je veux montrer à mes semblables un homme dans toute la vérité de la nature; et cet homme ce sera moi. Moi, seul. Je sens mon cœur et je connais les hommes. Je ne suis fait comme aucun de ceux que j'ai vus; j'ose croire n'être fait comme aucun de ceux qui existent. Si je ne vaux pas mieux, au moins je suis autre. Si la nature a bien ou mal fait de briser le moule dans lequel elle m'a jeté, c'est ce dont on ne peut juger qu'après m'avoir lu.

Την κατηγορείς πως δεν είναι πια η ίδια! Ω, Αιμίλιε, κι εσύ δεν έχεις αλλάξει καθόλου; Αχ! Η αστάθειά της είναι έργο της δικής σου επιπολαιότητας. Εκείνη είχε ορκιστεί να σου είναι πιστή· κι εσύ δεν είχες ορκιστεί να τη λατρεύεις αιώνια; Την εγκαταλείπεις, και θέλεις εκείνη να μείνει δική σου· την περιφρονείς, και θέλεις εκείνη να σε τιμά αιώνια! Μα η δική σου ψυχρότητα, η λήθη, η αδιαφορία σου σ' έβγαλαν απ' την καρδιά της. Αθέτησε τους όρκους της ακολουθώντας απλώς το παράδειγμά σου. Αν δεν την είχες παραμελήσει, εκείνη ποτέ δεν θα σε πρόδινε. Αυτά τα λόγια, που ακόμα και στις μέρες μας μπορεί να ηχούν προχωρημένα, γράφτηκαν από έναν άνθρωπο που έζησε στα μέσα του 18ου αιώνα: τον μεγάλο φιλόσοφο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ. Στο ημιτελές έργο του Αιμίλιος και Σοφία υποστηρίζει ότι ο συζυγικός δεσμός δεν πρέπει να στηρίζεται στις συμβατικότητες της κοινωνίας, αλλά στην ελεύθερη εκλογή που υπαγορεύεται μόνο από τον έρωτα.

Το δημοφιλέστερο έργο του Ρουσό. Ένα ερωτικό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα όπου διατυπώνει νέες για την εποχή του ιδέες σχετικά με την ελευθερία και τις ταξικές διακρίσεις, τις δεισιδαιμονίες και τη μισαλλοδοξία, τον έρωτα και τη φύση. Η νεαρή Ιουλία, από αριστοκρατική οικογένεια, με βαθιά θρησκευτική πίστη, ερωτεύεται παράφορα τον ταπεινής καταγωγής παιδαγωγό της, τον γοητευτικό Σεν-Πρε. Η μητέρα της, η βαρόνη Ντ’ Ετάνζ, ανακαλύπτει τη σχέση τους και από την ταραχή της πεθαίνει. Ο πατέρας της, οργισμένος, αναγκάζει την Ιουλία να παντρευτεί τον κύριο ντε Βολμάρ, έναν άνθρωπο τίμιο, μεγαλόψυχο, αλλά άθεο. Η Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα γράφτηκε τη διετία 1756-1758 και όταν εκδόθηκε ο εκδότης δεν προλάβαινε να καλύψει τις πωλήσεις. Έως το τέλος του 18ου αιώνα είχαν γίνει τουλάχιστον εβδομήντα εκδόσεις, περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο μέχρι την εποχή εκείνη.

Το δημοφιλέστερο έργο του Ρουσό. Ένα ερωτικό και φιλοσοφικό μυθιστόρημα όπου διατυπώνει νέες για την εποχή του ιδέες σχετικά με την ελευθερία και τις ταξικές διακρίσεις, τις δεισιδαιμονίες και τη μισαλλοδοξία, τον έρωτα και τη φύση. Η νεαρή Ιουλία, από αριστοκρατική οικογένεια, με βαθιά θρησκευτική πίστη, ερωτεύεται παράφορα τον ταπεινής καταγωγής παιδαγωγό της, τον γοητευτικό Σεν-Πρε. Η μητέρα της, η βαρόνη Ντ’ Ετάνζ, ανακαλύπτει τη σχέση τους και από την ταραχή της πεθαίνει. Ο πατέρας της, οργισμένος, αναγκάζει την Ιουλία να παντρευτεί τον κύριο ντε Βολμάρ, έναν άνθρωπο τίμιο, μεγαλόψυχο, αλλά άθεο. Η Ιουλία ή Η νέα Ελοΐζα γράφτηκε τη διετία 1756-1758 και όταν εκδόθηκε ο εκδότης δεν προλάβαινε να καλύψει τις πωλήσεις. Έως το τέλος του 18ου αιώνα είχαν γίνει τουλάχιστον εβδομήντα εκδόσεις, περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο βιβλίο μέχρι την εποχή εκείνη.

Αναλαμβάνω κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ στο παρελθόν, ούτε και πρόκειται να βρει στο μέλλον μιμητές. Θέλω να δείξω στους συνανθρώπους μου έναν άνθρωπο σε όλη τη φυσική του αλήθεια· και ο άνθρωπος αυτός θα είμαι εγώ. Μόνο εγώ. Την καρδιά μου τη νιώθω και τους ανθρώπους τους ξέρω. Δεν μοιάζω με κανέναν από όσους συνάντησα. Τείνω να πιστεύω πως δεν μοιάζω με κανέναν από όσους υπάρχουν. Κι αν δεν είμαι καλύτερος, είμαι οπωσδήποτε αλλιώτικος. Το αν η φύση έκανε καλά ή άσχημα που έσπασε το καλούπι μες στο οποίο με έχυσε είναι κάτι που δεν μπορεί να το κρίνει κανείς προτού με διαβάσει. Όποτε κι αν ηχήσει η σάλπιγγα της κρίσεως, εγώ θα έρθω με το βιβλίο αυτό στο χέρι. Θα παρουσιαστώ ενώπιον τού ανώτατου κριτή και θα πω με παρρησία: "Ιδού τι έπραξα, τι σκέφτηκα, τι υπήρξα. Είπα το καλό και το κακό με την ίδια ευθύτητα. Δεν αποσιώπησα τίποτα άσχημο, δεν πρόσθεσα τίποτα όμορφο, κι αν έτυχε να βάλω μερικά ασήμαντα διανθίσματα, το έκανα μόνο για να καλύψω κάποια κενά της μνήμης μου· υπέθεσα πως ήταν αλήθεια κάτι που ήξερα πως θα μπορούσε να είναι, αλλά ποτέ κάτι που ήξερα ότι δεν είναι. Παρουσιάστηκα αυτός ακριβώς που υπήρξα· ελεεινός και κατάπτυστος, όποτε ήμουν, καλός, υψηλόφρων, υπέροχος, όποτε ήμουν. Φανέρωσα τα βάθη της ψυχής μου όπως τα έβλεπες εσύ. "Ύψιστε, κάλεσε γύρω μου το αμέτρητο πλήθος των συνανθρώπων μου· να ακούσουν τις εξομολογήσεις μου, να φρίξουν με τις ατιμίες μου, να ντραπούν για τα βάσανά μου. Και ο καθένας στη σειρά να ξεσκεπάσει την ψυχή του ενώπιον του θρόνου σου με την ίδια ειλικρίνεια· και ας βρεθεί έστω κι ένας που να μπορέσει να πει: Εγώ ήμουν καλύτερος απ' αυτόν". (Ζ. Ζ. Ρουσσώ) Οι Εξομολογήσεις (1782/1789) είναι αναμφίβολα το πιο δημοφιλές και πρωτότυπο έργο του Ζαν Ζακ Ρουσσώ. Γραμμένο σε διάστημα μιας πενταετίας περίπου (1765-1770), απόρροια της επείγουσας ανάγκης του συγγραφέα να μιλήσει για την ταραχώδη ζωή του και συγχρόνως να εκθέσει χωρίς περιστροφές τα συναισθήματα, τις βαθύτερες σκέψεις και τα ανομολόγητα πάθη του, το ασυνήθιστα προσωπικό αυτό κείμενο αναγνωρίζεται σήμερα ως το πρώτο μείζον αυτοβιογραφικό έργο της νεωτερικότητας. Από ιστορική σκοπιά, η τεράστια φήμη του έργου φαίνεται απολύτως δικαιολογημένη. Επιχειρώντας την παράτολμη κατάδυση στον εσωτερικό του κόσμο, ο Ρουσσώ δεν καθιστά απλώς τον ιδιωτικό βίο νόμιμο αντικείμενο αφήγησης· στην πραγματικότητα, εγκαινιάζει τον νεωτερικό τρόπο αντίληψης του εαυτού και διανοίγει ένα από τα πιο γόνιμα και παραγωγικά πεδία γραφής στην ιστορία της λογοτεχνίας.

«Να με λοιπόν μόνος στη γη, δίχως αδελφό, συγγενή, φίλο ή συντροφιά άλλη εκτός από τον εαυτό μου». Έτσι ξεκινά η ονειροπόληση στον πρώτο από τους δέκα μοναχικούς περιπάτους που αφηγείται ο Ζαν-Ζακ Ρουσσώ τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής του. Οι Ονειροπολήσεις ενός μοναχικού περιπατητή είναι ένα έργο αδιαμφισβήτητης λογοτεχνικής και φιλοσοφικής αξίας, που αποκαλύπτει όψεις τόσο της κοσμοθεωρίας όσο και της προσωπικότητας του Ρουσσώ μ’ έναν καινοφανή τρόπο, αποτελώντας μια ιδιάζουσα μορφή αναπαράστασης μεταξύ μνήμης, αναστοχασμού και συναισθήματος, φαντασίας και αυτο-παρατήρησης· ένα έργο που επέδρασε καταλυτικά στους μεταγενέστερους συγγραφείς, από τους ρομαντικούς ποιητές έως τον Μπωντλαίρ και τον Προυστ.

«Ιδού εγώ λοιπόν, μόνος επάνω στη γη. Δεν έχω πια αδερφό, συνάνθρωπο, φίλο, συντροφιά καμιά πλην του εαυτού μου. Τον άνθρωπο τον πιο κοινωνικό, τον πλέον αγαπητικό, οι άνθρωποι τον εκδίωξαν με καταδίκη ομόφωνη. Αλλα εγώ, αποκομμένος απ' αυτούς κι από τα πάντα, τι είμαι εγώ; Νά τι μου μένει να ερευνήσω». Μπορώ να είμαι ευτυχισμένος μακριά απ' τους άλλους ανθρώπους; Κι όταν βρίσκομαι ανάμεσά τους, μπορώ να μην είμαι ψεύτικος; Εδώ, στο τελευταίο του βιβλίο, ο Ρουσσώ, μόνος, κυνηγημένος, απόκληρος, αφήνει την ψυχή του να απλωθεί ελεύθερη κι ανεμπόδιστη, καθώς μάχεται να δικαιώσει ενώπιον του εαυτού του ολόκληρη την ύπαρξή του.