Λογοτεχνία - Γραφή

Ο σφυγμός της καλλιτεχνικής ζωής πριν από ενάμιση αιώνα, με επίκεντρο το Παρίσι, μας μεταφέρεται εδώ ολόφρεσκος με τη σφραγίδα ενός σπινθηροβόλου πνεύματος. Διεισδυτικός και τολμηρός ο Μπωντλαίρ παίρνει την προσωπική του θέση σε ό,τι αφορά τα αισθητικά ζητήματα και τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του. Και, το κυριότερο, η θέση αυτή διατηρεί και σήμερα ακέραιη την επικαιρότητά της, καθώς ευρίσκεται σε διαρκή συνάφεια με διαχρονικές εστίες προβληματισμού κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου: ο ρόλος της κριτικής, η σχέση του καλλιτέχνη με τον καθημερινό βίο, η οριοθέτηση μεταξύ τέχνης και φιλοσοφίας, οι κίνδυνοι από την κυριαρχία των υλικών κριτηρίων και της τεχνολογικής προόδου στη σύγχρονη ζωή, είναι μερικά μόνο από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Μπωντλαίρ, μεταφέροντάς μας έξοχα ερεθίσματα για γόνιμη σκέψη.

Στην ΑΛΛΑΓΗ, ο πλέον σημαντικός μυθιστοριογράφος της Κίνας, ο Μο Γιαν, εξατομικεύει τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη χώρα του κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σε μια νουβέλα μεταμφιεσμένη σε αυτοβιογραφία (ή τούμπαλιν). Σε αντίθεση με την πλειονότητα των αφηγήσεων από την Κίνα, που εμμένουν στα πολιτικά γεγονότα, η Αλλαγή αντιπροσωπεύει την «ιστορία των ανθρώπων», μια οπτική για μια χώρα σε κατάσταση διαρκούς μεταβολής, μια ματιά περισσότερο από κάτω προς τα πάνω, παρά το αντίστροφο. Μεταβαίνοντας πίσω μπρος στο χρόνο και επικεντρώνοντας την προσοχή του στα ασήμαντα γεγονότα και στους καθημερινούς ανθρώπους, ο συγγραφέας δίνει ζωή στην ιστορία περιγράφοντας τις επιπτώσεις συνταρακτικών γεγονότων στη ζωή του μέσου πολίτη.

Ξάνθη 26 Νοεμβρίου 1939 Αγαπημένε μου Φίλε, Οι κακές μέρες περάσανε. Σήμερα ωραία λιακάδα. Είμαι ελεύθερος. Έχω μια Ν. Εστία και διαβάζω το Γιούγκερμαν. Στο άλλο φύλλο τελειώνει. Δε θα'θελα να τελειώσει. Τι θα γίνω χωρίς άλλη συνέχεια; Αυτές οι τελευταίες σελίδες είναι αναμφισβήτητα αριστούργημα. Πες μου ποιος δικός μας έχει γράψει παρόμοιες; ... Σ' αφήνω γιατί σ' έχω ζαλίσει. Και πάλι συχώρεσέ με που σ' απασχόλησα τελευταία. Γράφε μου μόνο. Δούλος Σου Μαραμπού 1.12.39 Σεβάχ Θαλασσινέ, Δεν υπάρχει λόγος πως πρέπει να μπαρκάρεις. Όχι τόσο για τις 40 μηνιάτικες στερλίνες, όσο γιατί η θάλασσα είναι θάλασσα και συ Μαραμπούς... Ένα μόνον, κατορθώνει ο πόλεμος: Φέρνοντας το θάνατο στο προσκήνιο, κάνει τη ζωή πιο έντονη, πιο ξεφρενιασμένη. Τρύγα την ηδονή όπου κι όπως τη βρεις, κάτω απ' οποιαδήποτε μορφή της. Το κορμί μας, που τόσους πόνους μας στοιχίζει, έχει την υποχρέωση, σε αντιστάθμισμα της οδύνης να μας χαρίζει την ηδονή. Αυτή είναι η μεγάλη σαρκική δικαιοσύνη... Τα σκυλόψαρα σε περιμένουν. Γειά χαρά Μ. Καραγάτσης Με τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη γέννηση του Νίκου Καββαδία και πενήντα από τον θάνατο του Μ. Καραγάτση, παρουσιάζεται συγκεντρωμένη για πρώτη φορά η μεταξύ τους αλληλογραφία. Αρκετές από τις επιστολές, υπερβαίνοντας τον πληροφοριακό τους ρόλο, λειτουργούν ως προέκταση του δημιουργικού έργου τους και καθώς διακρίνονται για την αυτοδυναμία, την αυτάρκεια και την αφηγηματικότητά τους διεκδικούν τη θέση μικρών πεζογραφημάτων. Γράμματα σαν ποιήματα και ποιήματα σαν γράμματα για τον "ιδανικό κι ανάξιο εραστή", τον απελπισμένο κι αμετανόητα ευάλωτο στις μαγγανείες της θάλασσας Καββαδία. Μπορεί και στα γράμματα αυτά να αναγνωρίσει κανείς τα επίμονα μοτίβα της ένοχης, της αμαρτίας, του έρωτα και της εξομολόγησης, της σήψης, της τρέλας και της αρρώστιας αλλά και της ζάλης στην αφιλόξενη άσφαλτο. Και δίπλα σ' αυτά ο φόβος για τον στεριανό θάνατο, ο μαγνήτης του άφεγγου βυθού, το χρώμα και η ζωγραφική σε οργανική συσχέτιση με την οδύνη και την ηδονή, οι τεχνητοί παράδεισοι, οι παραισθήσεις, οι φαντασιώσεις και οι διαχρονικές γυναικείες μορφές στη θάλασσα πού καθιστούν ακόμη πιο οδυνηρή την ανάγκη για επικοινωνία. Ο Καραγάτσης πάλι έχει κι εδώ την ευκαιρία να καταδείξει την κοινωνία ως πλάνη, φάρσα και απάτη, να εξυμνήσει την τρυφεράδα κάτω από την άγρια και σκληρή κρούστα, να κινητοποιήσει στρατηγικές της ειρωνείας, της σάτιρας, της παρωδίας και του χιούμορ, να μεταμορφώσει τον Κόλια σε Σεβάχ και Τρίτωνα, να επενδύσει στον παντοκράτορα έρωτα ως αναπόσπαστο μέρος του ζεύγους έρωτας-θάνατος, να θεωρήσει τη σαρκική ηδονή το μοναδικό αντιστάθμισμα της οδύνης και του πόνου, να μιλήσει για τη λογοτεχνία καταθέτοντας απόψεις ποιητικής για το διονυσιακό μεθύσι της γραφής, να δοκιμάσει τα όρια της ερωτικής επιθυμίας ελέγχοντας ταυτόχρονα τις δυνατότητες αποδοχής ή απόρριψης του φυσικού/αφύσικου. H έκδοση συνοδεύεται από φωτογραφίες των συγγραφέων και αναπαραγωγές χειρογράφων και καρτ-ποστάλ.

Να μιλήσεις για ποίηση είναι ένας τρόπος να αγγίξεις κάτι που δεν υπόκειται στην αφή, αφού μόλις πας να το πιάσεις εκείνο χάνεται ή σκορπίζει. Η αναλυμένη ποίηση δεν είναι πλέον ποίηση, έχει μετακινηθεί πέραν του τόπου όπου οφείλει να μένει και να παραμένει. Οι παραβολές και οι αλληγορίες μιλούν για την ποίηση χωρίς να την εκτοπίζουν από τον φυσικό της χώρο, από το ιδιάζον πεδίο όπου ανήκει. Αφομοιώνουν τον τρόπο της και μιλούν εντέλει ποιητικά χωρίς να μιμούνται. Αγκαλιάζουν τον τόπο της, θα πει μιλούν από εκεί όπου μόνον ίσως η ποίηση θα μπορούσε να μιλήσει για τον εαυτό της - δηλαδή από τη μεριά της ζωής και των πραγμάτων, απ` όπου και η ίδια η ποίηση εντέλει αναδύεται.

Τα βιβλία που αναφέρονται στο έργο και τη ζωή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάνη -του άγιου των Ελληνικών Γραμμάτων- σίγουρα αποτελούν μια ολόκληρη βιβλιοθήκη. Κανένα όμως βιβλίο, όπως αυτό του Ιω. Ν. Φραγκούλα, δεν υπήρξε τόσο αποκαλυπτικό. Πρόκειται για έρευνα εξονυχιστική, υπεύθυνη, που χρειάστηκε δεκαετίες για να ολοκληρωθεί.
Έτσι, μέσα από τις "Ανερεύνητες πτυχές της ζωής του Αλεξ. Παπαδιαμάντη", του βιβλίου ορόσημου του Ιω. Ν. Φραγκούλα, μαθαίνουμε ποια είναι τα πραγματικά πρόσωπα που αναφέρονται στα διηγήματά του και έχουν σκιαθίτικη την υπόθεσή τους. Καταγράφεται το πραγματικό τους όνομα, το επάγγελμα που εξασκούσαν, οι αρετές και τα ελαττώματά τους. Χωρίς τον Παπαδιαμάντη χάνουμε τις ρίζες του νέου μας εθνισμού. Παύουμε να είμαστε Έλληνες. Να γιατί οι σελίδες των διηγημάτων του ζουν επάνω από τόπο και χρόνο. Να γιατί οι ήρωές του είναι οι διπλανοί μας, είμαστε εμείς, είναι όλος ο κόσμος. Ο συγγραφέας δεν αφήνει ανερεύνητη καμιά πτυχή του έργου του Παπαδιαμάντη. Το ακτινογραφεί σε βάθος.

Εκείνος είναι ένας καταξιωμένος Σουηδός σκηνοθέτης και έχει σχέδιο για όλα. Εκείνη είναι η κόρη του, η μικρότερη από εννέα παιδιά. Τον επισκέπτεται κάθε καλοκαίρι, από κοριτσάκι, στο αγαπημένο του πέτρινο σπίτι, που το περικυκλώνουν δάση, παπαρούνες, και η Βαλτική. Τώρα που εκείνη μεγάλωσε κι αυτός κοντεύει τα ενενήντα, ο πατέρας της οραματίζεται ένα βιβλίο για τα γεράματα. Ανησυχεί πως χάνει τη γλώσσα του, τη μνήμη του, τον νου του. Είναι σκληρή δουλειά τα γεράματα, λέει. Θα το γράψουν μαζί. Εκείνη θα ρωτάει. Εκείνος θα απαντά. Όταν η γυναίκα επιτέλους φτάνει στο νησί, μαζί με το κασετοφωνάκι της, τα γεράματα τον έχουν προφτάσει με τρόπους που κανείς από τους δυο δεν θα μπορούσε να έχει προβλέψει.

Στόχος του παρόντος βιβλίου είναι να διαπιστώσει διασταυρώσεις, μετασχηματισμούς και αναδημιουργίες του μύθου της Πασιφάης σε νεοελληνικά λογοτεχνικά κείμενα τού 20ού αιώνα και να προτείνει ερμηνείες που προκρίνουν συνδυασμούς θεωρητικών προτάσεων με ιδεολογικά/πολιτισμικά συμφραζόμενα. Ενταγμένη λοιπόν στο ευρύ και γενναιόδωρο πεδίο των σπουδών πρόσληψης, η εργασία καλείται να μελετήσει τρόπους με τους οποίους οι συγγραφείς μεταπλάθουν τον μύθο της μινωικής βασίλισσας προκειμένου να τον εντάξουν στο δικό τους σύμπαν, το οποίο, όπως συμβαίνει τις περισσότερες τουλάχιστον φορές, εξελίσσεται και συγκροτείται ανάλογα με την πνευματική πορεία των δημιουργών σε συνδυασμό με τα εκρηκτικά προστάγματα του καιρού κάθε φορά. Επειδή η πορεία του βίου της Πασιφάης αποδεικνύεται μακρά και ανθεκτική στον χρόνο, ὁ τίτλος του βιβλίου αποτυπώνει αυτήν ακριβώς τη σύλληψη της μυθικής μορφής σε διάρκεια αλλά και σε διαρκή κίνηση που αντιμάχεται τη στασιμότητα και την ακινησία και προκρίνει αφενός την ελαστικότητα και αφετέρου την αναγκαιότητα αυτής ακριβώς της εκκρεμότητας τόσο σε επίπεδο γραφής όσο και σε επίπεδο ανάγνωσης.