Λογοτεχνία - Γραφή

"Δεν υπάρχει τίποτα πιο μαγικό και όμορφο από τις αράδες που σχηματίζονται πάνω στο χαρτί. Μόνο αυτό υπάρχει. Μόνο αυτό υπήρχε πάντα". Eπιστολές που ο Τσαρλς Μπουκόβσκι γράφει από τη νεαρή του ηλικία το 1945 και έως το 1993, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, και απευθύνει σε εκδότες, επιμελητές, φίλους και συναδέλφους του συγγραφείς. Ασυμβίβαστος απέναντι στους παραλογισμούς της ζωής και της τέχνης, μιλά με ανελέητη ειλικρίνεια για τον μόχθο της γραφής. Ένα βιβλίο αιχμηρό, οδυνηρό, αλλά και συχνά ξεκαρδιστικό· ένας απολαυστικός συνδυασμός του χαρακτηριστικού κυνισμού του Μπουκόβσκι με το συγγραφικό του χάρισμα, που τον ανέδειξε σε σημαντικό συγγραφέα του εικοστού αιώνα, και με το πάθος του, που τον έχει αναγάγει σε σύμβολο αντικομφορμισμού. Πρόκειται για τον Μπουκόβσκι στα καλύτερά του: είναι ευφυής και πνευματώδης, βαθιά συγκινητικός και ανυποχώρητος στις απόψεις του. "Δεν ξέρω ακριβώς πώς δουλεύει. Εννοώ πως τώρα δε γράφω και πολύ καλύτερα απ’ ό,τι έγραφα πριν από δεκαετίες, τότε που πεινούσα του θανατά σε κάτι μικρά δωμάτια και στα παγκάκια του πάρκου και στα φτηνά μοτέλ, τότε που παραλίγο να χάσω τη ζωή μου στα εργοστάσια ή στο ταχυδρομείο. Η αντοχή παίζει κάποιον ρόλο: έχω επιβιώσει σε αντίθεση με πολλούς από τους εκδότες που με απέρριψαν... Αν υπάρχει κάποια διαφορά στη γραφή μου, είναι ότι τώρα πια διασκεδάζω περισσότερο όταν γράφω".

Τα κείμενα που έχουν συγκεντρωθεί σε αυτόν τον τόμο, έχουν αποκλειστικό θέμα τα βιβλία, τα έντυπα βιβλία και τον κόσμο τους, τον πολιτισμό που γεννιέται και περιστρέφεται γύρω από αυτούς τους άξονες. Η συγγραφέας, μια φανατική των βιβλίων, μοιράζεται τις σκέψεις της και τα συναισθήματά της που σχετίζονται με βιβλία που διάβασε. Τα φυσικά μέρη του βιβλίου (ράχες, εξώφυλλα, αυτιά), οι τόποι που διακινούνται (βιβλιοπωλεία, εκθέσεις, παζάρια, καρότσια), οι βιβλιοθήκες και οι τρόποι φροντίδας των βιβλίων (ταξινόμηση, συντήρηση), οι συνήθειες των αναγνωστών (υπογραμμίσεις, αφιερώσεις, αποκόμματα) αναδύονται από τις σελίδες και γίνονται πρωταγωνιστές. Τα βιβλία και ο κόσμος τους είναι μέσα σε όλα και πάνω από όλα. Πρόκειται για ένα βιβλίο αφιερωμένο στην αγάπη των βιβλίων.

Στο Για την ποίηση ανθολογούνται επτά σηµαντικά δοκίµια του Τ. Σ. Έλιοτ, σε µετάφραση και σχόλια του Στέφανου Μπεκατώρου, που φανερώνουν καίριες πτυχές της γόνιµης πορείας του στον τοµέα της λογοτεχνικής κριτικής και καλύπτουν χρονικά το διάστηµα 1919-1961. Με αφετηρία το θεµελιακό κείµενο µε τίτλο «Η Παράδοση και το Ατοµικό Τάλαντο» και καταλήγοντας στο «Για να Κρίνουµε τον Κριτικό», την πιο γνωστή από τις τελευταίες διαλέξεις του ποιητή, παρουσιάζονται οι σηµαντικότεροι σταθµοί της εξέλιξης της κριτικής σκέψης του Έλιοτ εστιάζοντας στον τρόπο µε τον οποίο επανεξέτασε τη λειτουργία της ποίησης, επαναπροσδιόρισε την ίδια τη φύση της ποιητικής διαδικασίας και προσέφερε νέα εργαλεία και ένα φάσµα ρητορικών δυνατοτήτων στις µελλοντικές γενιές αναγνωστών και µελετητών της λογοτεχνίας. Ο ίδιος ο Έλιοτ θεωρούσε τα δοκίµιά του αναπόσπαστο µέρος του συγγραφικού του εργαστηρίου υπογραµµίζοντας την αδιάσπαστη ενότητα της ποιητικής και δοκιµιακής του παραγωγής, κάτι άλλωστε που απηχεί την αντίληψή του ότι η λογοτεχνική κριτική εγγράφεται σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, ηθικό και πολιτιστικό πλαίσιο ακολουθώντας τις τάσεις της εκάστοτε εποχής.

Σύμφωνα με τον περίφημο κριτικό Harold Bloom, τέσσερις συγγραφείς ανήκουν στον κανόνα της μεταπολεμικής αμερικανικής λογοτεχνίας: ο Philip Roth, ο Cormac McCarthy, ο Don DeLillo και ο Thomas Pynchon. Ο Thomas Pynchon εμφανίστηκε στη λογοτεχνία στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Τα βιβλία που έχει εκδώσει από τότε είναι σχετικά περιορισμένα σε αριθμό (όχι όμως και σε έκταση): οχτώ μυθιστορήματα και μία συλλογή διηγημάτων. Ο Pynchon είναι επίσης γνωστός για τις ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις του και τον ζήλο με τον οποίο προστατεύει τον ιδιωτικό του βίο αλλά και τη δημόσια εικόνα του. Έχει φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο και θεωρείται cult συγγραφέας. Το παρόν βιβλίο δεν αποτελεί βιογραφία του Pynchon· ελάχιστα, άλλωστε, γνωρίζουμε για τη ζωή του. Ούτε κριτική αποτίμηση του έργου του αποτελεί. Αντίθετα, αφενός αναζητά τις ρίζες της πυντσονικής γραφής του και τα στοιχεία που διαμόρφωσαν το προσωπικό ύφος του συγγραφέα, αφετέρου καταπιάνεται με μια σειρά θεμάτων που τον έχουν απασχολήσει στα σημαντικότερα μυθιστορήματά του (V, Η συλλογή των 49 στο σφυρί, Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας, Mason & Dixon, Ενάντια στη μέρα, Έμφυτο ελάττωμα): τον πόλεμο, την εξαπάτηση και τη συνωμοσία, την παράνοια που χαρακτηρίζει ορισμένες πτυχές του αμερικανικού τρόπου ζωής, τη σχέση του με το κίνημα (the Movement) και τη μουσική της δεκαετίας του 1960, την επιστήμη με έμφαση στην έννοια της εντροπίας, που ο Pynchon τη δανείζεται από τη θερμοδυναμική και την εισάγει στην οντολογία. Συνδυάζοντας μια γραφή ευφυή και συγχρόνως απολαυστική με μια ευρεία εγκυκλοπαιδική μόρφωση, ο Thomas Pynchon είναι ένας συγγραφέας που αξίζει να τον ανακαλύψει κανείς.

Το βιβλιάριο αυτό μοιράζεται σε δυο μέρη: προβλεπόμενο το ένα· απρόβλεπτο το άλλο. Στο πρώτο μέρος συντάσσονται έξι μελετήματα, τα δύο από τα οποία δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Τρία από αυτά επιμένουν σε ζητήματα μεθόδου, σκηνοθεσίας και ιδεολογίας στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, ενώ τα άλλα δύο προσηλώνονται σε επώνυμες αρχαιόμυθες συνθέσεις του: στον "Φιλοκτήτη" και στον "Τειρεσία". Μεσολαβούν τα "Μικρά ομηρικά΄: παραβατικά, μικρής έκτασης ποιήματα, που υπερασπίζονται ευάλωτες μορφές και πράξεις των ομηρικών επών και του επικού κύκλου. Το απρόβλεπτο Επίμετρο ανακαλεί (αποσπασματικά) την προδρομική εκείνη "Πολυκριτική" για τον Γιάννη Ρίτσο, δημοσιευμένη στο πρώτο τεύχος του περιοδικού "η Συνέχεια" (1973), στην οποία περιλαμβάνονται και δύο πρωτότυπα αυτοσχόλια του ποιητή, που αφορούν ειδικότερα στις συλλογές "Καθρέφτης" και "Θεωρείο", και ομολογούν απερίφραστα την ειρωνική μετατροπή κάποτε του τραγικού στοιχείου σε "γελοιογραφικό παράδοξο", προκειμένου να ανακουφιστούν από το αντικειμενικό βάρος τους ο πόνος και ο φόβος των ανθρώπων στις μέρες μας.

"Η αλληλογραφία της συλλογής αυτής, γραμμένη σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά, καλύπτει μια περίοδο είκοσι ετών : αρχίζει ένα χρόνο πριν από την προσωπική μου γνωριμία με τον Γιώργο Σεφέρη και τελειώνει λίγο πριν τη μοιραία αρρώστια του ποιητή το καλοκαίρι του 1971. Κατά τη διάρκεια του '50, η αλληλογραφία είναι μάλλον αραιή και εστιάζεται σε δύο κυρίως δύο θέματα : στην προσπάθειά μου να μάθω από τον ποιητή ό,τι μπορούσα για το εργο του ενόσω δούλευα τη διδακτορική μου διατριβή στην Οξφόρδη και, αργότερα μέσα στην ίδια δεκαετία, στη συνεργασία μου με τον Philip Sherrard στη μετάφραση και παρουσίαση μιας εκλογής ποιημάτων του Σεφέρη για την ανθολογία μας Six Poets of Modern Greece.
Κατά τη δεκαετία του '60, η αλληλογραφία γίνεται πυκνότερη και διαμορφώνεται από μια σειρά γεγονότων που επέβαλαν πιο συχνή επικοινωνία. Ανάμεσα σ' αυτά είναι η απονομή του Βραβείου Νόμπελ στον σεφέρη το 1963, ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του σε αγγλική μετάφραση την οποία ο Sherrard κι εγώ αρχίσαμε το 1964, το ταξίδι του Σεφέρη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανακήρυξή του ως επίτιμου Διδάκτορος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον το 1965, η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και η επιβολή της λογοκρισίας από τη δικτατορία των συνταγματαρχών που ακολούθησε το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967, η διαμονή του Σεφέρη στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών στο Πρίνστον το 1968 και η εσωτερική του σύγκρουση προκειμένου να καταστεί η συνείδηση της χώρας του καθώς και η προετοιμασία, στο διάστημα του 1969, μιας εκτενούς συνέντευξης για τη σειρά Pariw Review.
Η αλληλογραφία των αρχών της δεκαετίας του '70 είναι ίσως η πιο περιστασιακή και, κατά κάποιον τρόπο, η πιο προσωπική. [...]" (Edmund Keeley)
Η έκδοση περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή του Edmund Keeley, μεγάλο αριθμό φωτογραφιών του Γ. Σεφέρη καθώς και του χειρογράφου της "Δήλωσης '68" και επίμετρο με επιστολές των Eugene McCarthy, T.S. Eliot, Henry Miller, Philip Sherrard, Robert Keeley, Μαρώς Σεφέρη κ.ά., που σχετίζονται με το θέμα.

Τι κοινό έχουν ο Βιάν με την Καραπάνου; Ο Μόρισον με τον Φρόυντ και η Χασκίλ με τον Αυρήλιο; Ετερόκλητες παρέες, απρόσμενες συναντήσεις, εκλεκτικές συγγένειες· ένα πάρτυ έκπληξη στο χαρτί με καλεσμένους από το παρελθόν. Οικοδεσπότης, ο αναδυόμενος απ’ την κρυφή του ταυτότητα Βασίλης Κιμούλης, ο οποίος σε είκοσι τεύχη του street press «Η Πόλη Ζει» και στη στήλη του με τίτλο «γκανιάν / υπάρχει ο λόγ(γ)ος της πόλης πέρα από πατώματα και ταβάνια», επέλεξε είκοσι προσωπικότητες για να μας τις παρουσιάσει με τον δικό του –παράδοξο– τρόπο. Εσύ σε ποιον ή ποια θα στοιχημάτιζες; Μη βιαστείς να απαντήσεις προτού γεμίσουν και τα είκοσι γκανιάν-τετράγωνα… Με εξαιρετικά γκανιάν διάθεση, λοιπόν, αυτό το βιβλίο ήρθε για να λύσει την αιώνια απορία «Τι θα γινόταν αν;…» Και αν η επόμενη ερώτηση είναι «Τι είναι αυτό που κάνει τόσο γκανιάν αυτό το βιβλίο;» απλά σκέψου όλες τις φορές που δεν ήσουν και όσο γκανιάν θα ήθελες!

Η κατάρτιση ενός γλωσσικού ερμηνευτικού οδηγού, που θα επιτρέψει στον μέσο αναγνώστη να προσεγγίσει τη δυσπρόσιτη γλώσσα του Νίκου Καζαντζάκη, αποτελούσε από παλιά επιτακτικό επιστημονικό ζητούμενο. Το Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, προϊόν πολύχρονης και επίμοχθης λεξικογραφικής έρευνας, έρχεται να καλύψει αυτό το μεγάλο κενό· να συστήσει ξανά τον συγγραφέα στο αναγνωστικό κοινό υπό το πρίσμα του ιδιότυπου λεξιλογίου του και να συμβάλει στην κατανόησή του. Περιέχει συνολικά 15.000 περίπου λήμματα, ελληνικά και ξενόγλωσσα, τα οποία αποδελτιώθηκαν από το σύνολο των πρωτότυπων έργων του Καζαντζάκη, από τα ξενόγλωσσα έργα του που μεταφράστηκαν από άλλους (Βραχόκηπος, Τόντα Ράμπα), καθώς και από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη και τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι που μετέφρασε στα ελληνικά ο ίδιος. Η κατάρτιση του Γλωσσαρίου βασίστηκε κυρίως στις εκδόσεις που εκπονήθηκαν τις δεκαετίες 1950 και 1960 με φιλολογική επιμέλεια του Εμμανουήλ Κάσδαγλη, και δευτερευόντως σε νεότερες εκδόσεις, όπου ήταν αναγκαίο, ενώ η επεξεργασία και ερμηνεία του γλωσσικού υλικού στηρίχθηκε σε έγκριτα λεξικά της Νεοελληνικής, παλαιότερα και σύγχρονα, καθώς και σε ποικίλα έγκυρα μελετήματα, γλωσσάρια και πηγές, συμπεριλαμβανομένων των ερμηνευτικών λεξιλογίων του ίδιου του Καζαντζάκη για την Οδύσ(σ)ειά του και τη Θεία ­Κωμωδία του Δάντη.

Η ιδιαιτερότητα και χρησιμότητα του παρόντος ερμηνευτικού γλωσσικού οδηγού έγκειται στο ότι δεν αρκείται σε αλφαβητική παράθεση λεκτικών τύπων με ερμηνευτικές αναφορές και ετυμολογικές εκδοχές, αλλά προτάσσει αυτούσιο τον ίδιο τον λόγο του Κρητικού δημιουργού μέσα από επιλεγμένα —κατά λέξη και σημασία— χαρακτηριστικά αποσπάσματα από όλα τα έργα του, ώστε να τεκμηριώ­νεται άμεσα η συγκεκριμένη χρήση της μελετώμενης κάθε φορά λέξης.

Οι βλαβερές συνέπειες του πουπουδισμού. Η αρχαία Ελλάδα ή η Αρχαία Ελλάδα; Τι είναι τα pluralia tantum; Ψαγμενιά, ή μήπως απλώς δηθενιά; Οι εβραίοι ή οι Εβραίοι; Ο Ρουσσώ, ο Ρουσώ, ο Ρουσσό ή ο Ρουσό; Αχ, αυτά τα ντουζ! Η βουλευτής, η βουλευτίνα, η βουλεύτρια. Οι ζωές (;) των άλλων. Εμείς πάντως προσέχουμε «τους εαυτούς μας». Νύμφες και νύφες, έννοιες και έγνοιες. Η ελληνοστολή και η αποξύλωση. «Τι να κάνουμε;», ή μήπως «Τι να κάμουμε;». Καμαρομύτηδες και πολυπιθυμημένες. Ο Φίλερις και η Αιμοβόρα, ο Δίκορος και ο Κοπρώνυμος. Ο Πυρρόθριξ, του... ; Τι σημαίνει Τσιμισκής; Ποιοι να ήταν, άραγε, ο Τζούρτζης και ο Σαλισβουρής; Το θρυλικό λεωφορείο «Θων-Θησείον». Ο Χεζοπόταμος και ο Cartier. Η Μάχη των Πυραμίδων και η Μάχη των Χρυσών Πτερνιστήρων. Άλκη Ζέη: In memoriam. Η μιζέρια της ηθογραφίας. Η απαξίωση του Νομπέλ Λογοτεχνίας. Οι συγγραφείς ως μεταφραστές. «Ο δαίμων της ενδεκάτης ώρας» και ο «Πυρετός στο αίμα». Οι δαίμονες ή Οι δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι; Κι όμως, ο Ουγκό δεν έγραψε για Άθλιους…
Kείμενα ενός απλού γλωσσομανούς, τα οποία επιχειρούν να θίξουν ζητήματα που άπτονται πεδίων όπως η γλώσσα, η Ιστορία, η μετάφραση, ακόμα και η κίνηση των ιδεών. Κείμενα με οδηγό την αρχή ότι ακόμα και τα πιο ενδιαφέροντα θέματα μπορούν να προσεγγίζονται με παιγνιώδη ή χιουμοριστικό τρόπο.