Πολιτική

Η ελληνική μετάφραση του "Εθνικισμός και Πολιτισμός" έγινε με βάση την αμερικάνικη έκδοση του MICHAEL Ε. COUGHLIN (επανέκδοση το 1978 της πρώτης μετάφρασης του 1937 του Ray E. Chase, που είχε γίνει με τη σύμφωνη γνώμη του Ρόκερ) και την ιταλική έκδοση των εκδόσεων "Anarchismo" (επανέκδοση το 1977 της πρώτης ιταλικής μετάφρασης του Virgilio Cozzoli, που είχε ξεκινήσει τη μετάφραση ζώντος ακόμη του Ρόκερ και με τη σύμφωνη γνώμη του).

Πού πρέπει να αναζητήσουμε τις διανοητικές και αξιακές ρίζες του πολιτικού εθνικολαϊκισμού που περιοδικά επανέρχεται στην επικαιρότητα; Άραγε, υπάρχει μία αφετηρία, μία απαρχή την οποία μπορούμε να θεωρήσουμε ως το εναρκτήριο λάκτισμα της κυριαρχίας αυτού του φαινομένου; Στον ανά χείρας τόμο, ο Ανδρέας Πανταζόπουλος "δείχνει" το πολιτισμικό κίνημα του δημοτικισμού, αλλά και την λεγάμενη "γενιά του '30" ως βασικούς πολιτισμικούς επεξεργαστές και φορείς ενός διανοητικού και πολιτισμικού εθνικολαϊκού πνεύματος που επιτρέπει στους πολιτικούς διαχειριστές του φαινομένου να αρδεύουν από αυτό και να νομιμοποιούνται μέσω αυτού. Ο συγγραφέας αναζητεί, εντοπίζει και αναδεικνύει γνωστά και άγνωστα κείμενα των Γ. Ψυχάρη, Κ. Παλαμά, Αλ. Παπαδιαμάντη, Π. Γιαννόπουλου, I. Δραγούμη, Γ. Θεοτοκά, Γ. Σεφέρη, Οδ. Ελύτη και Γ. Ρίτσου, που έχουν επίκεντρό τους τον "λαό" και την "εθνική" του ταυτότητα, ανατέμνοντας την πολιτισμική εθνικολαϊκή συνθήκη που αυτοί εγκαθιδρύουν. Και η οποία βρίσκεται σε ευθεία σύγκρουση με την πολιτισμική και πολιτική νεωτερικότητα. 

Ένα βι­βλίο που μας βο­η­θάει να κα­τα­νο­ή­σου­με τους βα­θύ­τε­ρους λό­γους για την κοι­νω­νι­κή υπο­στή­ρι­ξη προς τα εθνι­κο­λα­ϊ­κι­στι­κά κόμ­μα­τα. Γραμ­μέ­νο από δύο ειδι­κούς στη με­λέ­τη αυτών των φαι­νο­μέ­νων, έκα­νε ιδι­αί­τε­ρη αίσθη­ση, πα­γκο­σμί­ως, με την ολι­στι­κή και ισορ­ρο­πη­μέ­νη προ­σέγ­γι­σή του. Οι συγ­γρα­φείς ανα­λύ­ουν τέσ­σε­ρις κομ­βι­κές έν­νοι­ες: Δυ­σπι­στία, κα­τα­στρο­φή, στέ­ρη­ση, απο­ευ­θυ­γράμ­μι­ση. –Η δυ­σπι­στία προς τους πο­λι­τι­κούς και τους θε­σμούς δη­μι­ουρ­γεί την αίσθη­ση με­τα­ξύ πολ­λών πο­λι­τών ότι δεν έχουν πλέ­ον φω­νή στην εθνι­κή συ­ζή­τη­ση. –Η με­τα­νά­στευ­ση και η υπερ­βο­λι­κή εθνο­τι­κή αλ­λοί­ω­ση συμ­βάλ­λουν στη δη­μι­ουρ­γία έντο­νου φό­βου για την πι­θα­νή κα­τα­στρο­φή των κοι­νο­τή­των κα­θώς και της ιστο­ρι­κής ταυ­τό­τη­τας και των κα­θι­ε­ρω­μέ­νων τρό­πων ζω­ής της εθνι­κής ομά­δας. –Οι πα­γκο­σμι­ο­ποι­η­μέ­νες οικο­νο­μί­ες έχουν προ­κα­λέ­σει έντο­να συ­ναι­σθή­μα­τα αυτού που οι ψυ­χο­λό­γοι απο­κα­λούν σχε­τι­κή στέ­ρη­ση ως απο­τέ­λε­σμα των αυξα­νό­με­νων ανι­σο­τή­των εισο­δή­μα­τος και πλού­του στη Δύ­ση και απώ­λεια της πί­στης σε ένα κα­λύ­τε­ρο μέλ­λον. –Η απο­δυ­νά­μω­ση των δε­σμών με­τα­ξύ των πα­ρα­δο­σι­α­κών κυ­ρί­αρ­χων πο­λι­τι­κών κομ­μά­των και του λαού, είναι αυτό που απο­κα­λεί­ται απο­ευ­θυ­γράμ­μι­ση. …Επι­δι­ώ­κου­με να επι­κε­ντρω­θού­με στις μα­κρο­χρό­νι­ες αιτί­ες της ανό­δου του εθνι­κο­λα­ϊ­κι­σμού με έναν τρό­πο που δεί­χνει εν­συ­ναί­σθη­ση αλ­λά όχι απα­ραί­τη­τα συ­μπά­θεια. Αυτό είναι κά­τι που λεί­πει πραγ­μα­τι­κά από μια επι­στη­μο­νι­κή βι­βλι­ο­γρα­φία που συ­νή­θως κα­τα­δι­κά­ζει όχι μό­νο συ­γκε­κρι­μέ­νους πο­λι­τι­κούς, όπως ο Τραμπ, αλ­λά και τον λα­ϊ­κι­σμό γε­νι­κό­τε­ρα. Το επι­χεί­ρη­μά μας υπο­νοεί ότι η προ­σέγ­γι­σή μας προ­σφέ­ρει μια κα­λύ­τε­ρη κα­τα­νό­η­ση των ση­μα­ντι­κών αλ­λα­γών που απαι­τού­νται για να αντι­με­τω­πι­στούν οι πολ­λα­πλές αιτι­ά­σεις που χα­ρα­κτη­ρί­ζουν τώ­ρα ένα ση­μα­ντι­κό τμή­μα της κοι­νής γνώ­μης στις φι­λε­λεύ­θε­ρες δη­μο­κρα­τί­ες…

Το 1946 δημοσιεύεται στη Σουηδία το βιβλίο ενός δημοσιογράφου με τον προκλητικό τίτλο Είναι ο Σουηδός άνθρωπος; Ο συγγραφέας αποπειράθηκε με αυτό το πόνημα λαϊκής ψυχολογίας να αποκωδικοποιήσει το αίνιγμα του σουηδικού εθνικού χαρακτήρα: πίσω από την τυπική σουηδική ψυχρότητα πίστευε ότι διέκρινε έναν βαθιά ριζωμένο φόβο για τους ανθρώπους, μια ακατανόητη απροθυμία του ατόμου «να διεισδύσει βαθιά σ’ έναν αντίθετης γνώμης συνομιλητή, οιουδήποτε είδους και γένους» και να εξιχνιάσει τις προθέσεις του. Περίπου 75 χρόνια αργότερα, στο διάστημα της πανδημίας, ο διεθνής Τύπος και η διεθνής κοινή γνώμη απορούσαν γιατί η Σουηδία απέφυγε να επιβάλει απαγορεύσεις κυκλοφορίας και οικονομικής δραστηριότητας στους πολίτες της. Η συζήτηση περί σουηδικότητας ξεκίνησε πολλές δεκαετίες πριν από το 1946 και συνεχίστηκε (όπως και συνεχίζεται) πολλές δεκαετίες μετά, από Σουηδούς και μη. Οι ιστορικοί Χένρικ Μπέργκρεν και Λαρς Τρέγκορντ, συγγραφείς του ανά χείρας βιβλίου, αποκωδικοποιούν το σουηδικό παράδοξο με άξονα την κατεξοχήν σουηδική έννοια του «κρατικού ατομικισμού». Παρακάμπτοντας την περιπτωσιολογία και την εμμονή σε εθνικά στερεότυπα, το βιβλίο ανατρέχει στις ιστορικές, ιδεολογικές, κοινωνικές και πολιτικές ζυμώσεις που οδήγησαν σταδιακά στην εδραίωση ενός ιδιότυπου κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ του κράτους και του ατόμου στη Σουηδία: το άτομο συμμαχεί με το κράτος ώστε να απαλλαγεί από τους δεσμούς εξάρτησης που χαρακτηρίζουν τους παραδοσιακούς θεσμούς της οικογένειας, της Εκκλησίας κ.λπ. (σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου το άτομο και η οικογένεια συμμαχούν ενάντια στο κράτος, και τη Γερμανία, όπου το κράτος και η οικογένεια συμμαχούν κατά του ατόμου)· μέσω του κράτους κοινωνικής πρόνοιας εξασφαλίζει την αυτονομία του, και ακρογωνιαίος λίθος στη σχέση αυτή είναι η λεγόμενη «σουηδική θεωρία περί αγάπης/έρωτα», που πρεσβεύει ότι η αυθεντική αγάπη και φιλία είναι εφικτή μόνο μεταξύ ατόμων ανεξάρτητων και ίσων.

Με την έκδοση του "Αναταραχή φύλου" το 1990, η Τζούντιθ Μπάτλερ ριζοσπαστικοποιεί την κατανόησή μας για τις ταυτότητες και τον τρόπο με τον οποίο αυτές κατασκευάζονται. Ωστόσο, η πυκνότητα της γραφής της καθώς και οι ποικίλες και ετερογενείς θεωρητικές αναφορές που συναντούνται στα βιβλία της καθιστούν αρκετά δύσκολη την κατανόηση των θεωριών της. Το παρόν βιβλίο εξετάζει με προσοχή την κριτική σκέψη της Μπάτλερ και αναλαμβάνει να αποσαφηνίσει κομβικές έννοιες όπως: - το υποκείμενο - το κοινωνικό φύλο - το βιολογικό φύλο - τη γλώσσα - τον ψυχισμό Παρακολουθώντας χρονολογικά το έργο της Μπάτλερ μέσα από σημαντικά κείμενά της και εντός του ευρύτερου θεωρητικού πλαισίου, η Sara Salih γράφει την ιδανική εισαγωγή για όσους επιθυμούν να γνωρίσουν και να κατανοήσουν το έργο αυτής της σημαντικής θεωρητικού του φεμινισμού.

Ο Ράινχαρτ Xεν (1904-2000) αποτελεί το αρχέτυπο του διανοούμενου τεχνοκράτη στην υπηρεσία του Τρίτου Ράιχ. Ο νομικός αυτός ήταν γνωστός για τις ριζοσπαστικές του θέσεις, καθώς υποστήριζε τη σταδιακή κατάργηση του Κράτους και την αντικατάστασή του από μία "κοινότητα" η οποία καθοριζόταν από τη φυλή και τον "ζωτικό χώρο" της. Ως ανώτερος γραφειοκράτης των Ες Ες -με τη λήξη του πολέμου κατέχει το βαθμό του Oberfuhrer (στρατηγού)- συμβάλλει στην ανάπτυξη της ναζιστικής θεωρίας μελετώντας την προσαρμογή των θεσμών για το επερχόμενο Μεγάλο Ράιχ: Ποιες δομές και ποιες μεταρρυθμίσεις θα ήταν απαραίτητες; Μετά τον πόλεμο, ως πολίτης πλέον, ιδρύει στο Μπαντ Χάρτσμπουργκ μια σχολή διοίκησης επιχειρήσεων από την οποία, τις επόμενες δεκαετίες, θα περάσει η οικονομική και διοικητική ελίτ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας: περίπου 600.000 στελέχη των μεγαλύτερων γερμανικών εταιρειών, δίχως να συμψηφίσουμε τους 100.000 που παρακολούθησαν προγράμματα εξ αποστάσεως, διδάχθηκαν, χάρη στα σεμινάριά του και τα εγχειρίδια που εξέδιδε τακτικά, πώς να διοικούν το "ανθρώπινο δυναμικό" ή πιο συγκεκριμένα την ιεραρχική οργάνωση στόχων, για την επίτευξη των οποίων ήταν ελεύθερος ο παραγωγός να επιλέγει τα μέσα. Την ίδια πολιτική, δηλαδή, που ακολούθησε το Τρίτο Ράιχ για να επανοπλιστεί, να οδηγήσει στη λιμοκτονία τους σλαβικούς πληθυσμούς των ανατολικών χωρών και να εξολοθρεύσει τους Εβραίους. Με την πάροδο της δεκαετίας του 1980, άλλες μέθοδοι ήρθαν στο προσκήνιο (όπως η λιγότερο ιεραρχική ιαπωνική, για παράδειγμα ). Όμως ο ναζισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των θεωριών διοίκησης και ήταν μία από τις βάσεις του σύγχρονου μάνατζμεντ.
"Αυτό το μικρό βιβλίο του Γιοάν Σαπουτό, με υποδειγματική πνευματική αυστηρότητα, νηφάλια αλλά και ιδιαίτερα καυστική γραφή, πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο υποχρεωτικής ανάγνωσης και μελέτης σε όλες τις σχολές που αποκαλούνται σήμερα -με μεγάλη ευκολία- "μεγάλες": Σχολή = Δημόσιας Διοίκησης (ΕΝΑ), Ανωτάτη Εμπορική Σχολή του Παρισιού (HEC), διάφορα εμπορικά και διοικητικά γραφεία. Με βάση τις θέσεις, που εξετάζονται λεπτομερώς, του υψηλόβαθμου αξιωματούχου των "Ες Ες Ράινχαρτ Χεν, αλλά και άλλων εγκληματιών πολέμου, λιγότερο διακεκριμένων αλλά που στάθηκαν εξίσου τυχεροί μεταπολεμικά, το Ελεύθερος να υπακούς επανεξετάζει τις οργανωτικές αρχές του "Ράιχ των χιλίων ετών" και τη θέση τους μετά το 1945". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Τι συμβαίνει όταν ένα κράτος βρεθεί υπό ξένη κατοχή; Ποια είναι τα σημεία τομής και ποια η συνέχεια σε σχέση με το παρελθόν; Πώς εξακολουθεί -αν εξακολουθεί- να λειτουργεί ο κρατικός μηχανισμός και με ποιους τρόπους αντιμετωπίζει τις κοινωνικές ανάγκες; Το ανά χείρας βιβλίο μελετά την πολιτική που ακολούθησε η πρώτη κατοχική κυβέρνηση ως προς την οργάνωση των κρατικών λειτουργιών, τη διευκόλυνση της γερμανικής λεηλασίας, τον επισιτισμό, τη μαύρη αγορά, την εργατική και ευρύτερα την κοινωνική πολιτική, και επιχειρεί να φωτίσει έτσι τη μορφή που πήρε στην Ελλάδα το κράτος υπό κατοχή. Για τον σκοπό αυτόν, εξετάζει συστηματικά την πολύ μεγάλη νομοθετική παραγωγή της κατοχικής κυβέρνησης, που παραμένει μέχρι σήμερα μια από τις λιγότερο μελετημένες πλευρές της κατοχικής ιστορίας. Η έρευνα καλύπτει την περίοδο από την αρχή της Κατοχής, στα τέλη Απριλίου του 1941, μέχρι την ανάληψη της πρωθυπουργίας της κατοχικής κυβέρνησης από τον Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο, στις 2 Δεκεμβρίου του 1942. Πρόκειται για την περίοδο κατά την οποία η ελληνική κοινωνία αλλάζει εξαιτίας του λιμού, γεννιέται η αντίσταση και προετοιμάζεται η επικείμενη σύγκρουση, όπου οι συνεργάτες των κατακτητών θα παίξουν κεντρικό ρόλο. Η γνώση της δράσης των κατοχικών κυβερνήσεων και του κοινωνικού της αντίκτυπου είναι απαραίτητη για την κατανόηση της σύγκρουσης αυτής και της εξέλιξής της. Σε μια τέτοια κατεύθυνση επιδιώκει να συμβάλει το βιβλίο αυτό.

«Ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων». Ξεκινώντας από αυτή τη φράση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, ο Κωστής Καρπόζηλος πραγματεύεται την ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού του 20ού αιώνα, εστιάζοντας στην «πραγματική κίνηση» των ανθρώπων του και ανιχνεύοντας τις πολλαπλές του γεωγραφίες. Το αποτέλεσμα είναι μια συναρπαστική αφήγηση όπου πρωταγωνιστούν ταξιδιώτες της επανάστασης, εκπατρισμένοι διανοούμενοι, πρόσφυγες και μετανάστες, άνθρωποι που διασχίζουν τα συμβολικά και κυριολεκτικά όρια του έθνους. Η οθωμανική και ελληνική Θεσσαλονίκη, η Κωνσταντινούπολη, οι προσφυγικές πόλεις της Ελλάδας, η Μόσχα και οι ελληνόφωνες κοινότητες της Μαύρης Θάλασσας του Μεσοπολέμου, τα χαρακώματα του ισπανικού εμφυλίου, το Παρίσι του Λαϊκού Μετώπου, η Μέση Ανατολή στα χρόνια του πολέμου, το Βουκουρέστι και η Τασκένδη των πολιτικών προσφύγων, οι καπιταλιστικές μητροπόλεις στα χρόνια της δικτατορίας συνθέτουν μια διεθνική ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού. Και το νήμα που τα ενώνει είναι η αδιάκοπη κίνηση εκείνων που ένιωθαν ότι οι ταξικοί περιορισμοί και το καθεστώς της εκμετάλλευσης δεν ήταν η αυτονόητη συνθήκη της ύπαρξης, οι ζωές της επαναστατικής περιπλάνησης που δεν χωρούσαν σε μια εθνική επικράτεια.

Ο εμφύλιος πόλεμος έχει σταδιακά εξελιχθεί στην πλέον διαδεδομένη, πιο καταστροφική και περισσότερο χαρακτηριστική μορφή οργανωμένης ανθρώπινης βίας. Η "μακρά ειρήνη" που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αποτελεί ένα εν πολλοίς παραπλανητικό σχήμα λόγου, καθώς οι συγκρούσεις στο εσωτερικό των κρατών, από τη σφαγή στη Ρουάντα και την πρώην Γιουγκοσλαβία μέχρι το Ιράκ και την ανοιχτή πληγή της Συρίας, έχουν πολλαπλασιαστεί σε σχέση με παλαιότερες εποχές. Οι εμφύλιοι είναι πόλεμοι παρατεταμένοι, εκτοπίζουν ολόκληρους πληθυσμούς, όπως υπενθυμίζει η προσφυγική κρίση των ημερών μας, αναζωπυρώνονται εύκολα κι αφήνουν πολύ βαθιά τραύματα στα άτομα και τους λαούς. Ωστόσο, το πώς θα οριστεί ένας εσωτερικός πόλεμος εξαρτάται συχνά από την οπτική γωνία εκείνου που τον ορίζει: αλλιώς τον ορίζει ο κυρίαρχος κι αλλιώς ο επαναστάτης, αλλιώς ο νικητής κι αλλιώς ο ηττημένος, αλλιώς ο άμεσα εμπλεκόμενος κι αλλιώς ο ξένος· και όταν σ' έναν εσωτερικό πόλεμο παρεμβαίνουν ξένοι παράγοντες, άραγε ο πόλεμος αυτός παραμένει εμφύλιος; Εντέλει, τι είναι εμφύλιος πόλεμος;

Σε αυτό το οξυδερκές βιβλίο, ο Brennan υποστηρίζει ότι η δημοκρατία θα πρέπει να κρίνεται με βάση τα αποτελέσματά της - και τα αποτελέσματα δεν είναι αρκετά καλά. Όπως οι κατηγορούμενοι έχουν δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη, έτσι και οι πολίτες έχουν δικαίωμα σε μια ικανή κυβέρνηση. Η δημοκρατία, όμως, ενισχύει δυστυχώς την κυριαρχία της άγνοιας και του ανορθολογισμού, και βλέπουμε ότι συχνά η ποιότητα διακυβέρνησης που επιφέρει υπολείπεται των προσδοκιών. Το "Εναντίον της δημοκρατίας" δεν είναι απλώς μια προκλητική κριτική ανάλυση της δημοκρατίας και η πρώτη συγκροτημένη υπεράσπιση της διακυβέρνησης από τους επαΐοντες, αλλά και απαραίτητο ανάγνωσμα για μελετητές και σπουδαστές της πολιτικής από όλα τα επιστημονικά πεδία.